Konu Detayı Sayfası
Mayoz ve Eşeyli Üreme
Mayoz ve Eşeyli Üreme
► Mayoz bölünme; özel bir bölünme şeklidir.
► Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
♦ Mayoz bölünme geçirebilecek olan hücreler;
♦ Sperm ana hücresi
♦ Yumurta ana hücresi
♦ Spor ana hücresi
♦ Mikrospor ana hücresi
♦ Makrospor ana hücresidir. Bu hücrelerin tamamı diploit (2n) kromozomludur.
| Önemli Not: Tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyum diploit kromozomludur. Konjugasyon (gen aktarımı) sırasında mayoz ile (n) kromozomlu gametler oluşturur. |
► Sperm ve yumurta ana hücresi insan ve hayvanlarda spor ana hücresi çiçeksiz bitkilerde, mikrospor ve makrospor ana hücreleri ise çiçekli bitkilerin erkek ve dişi üreme sisteminde bulunur.
| Önemli Not: Ayrıca bazı canlı türlerinde döllenme ile oluşan zigot sıradışı bir durum olarak mayoz bölünme geçirir. Örneğin; insanda sıtma hastalığını yapan plazmodium sporu (n) kromozomludur ve metagenez ile çoğalır. Eşeysiz üremesini mitoz ile insan vücudunda, eşeyli üremesini ise dişi anofel cinsi sivrisineğin sindirim sisteminde tamamlar. Sivrisineğin sindirim sisteminde bazı sporlar (n) gametlere dönüşerek döllenirler ve (2n) kromozomlu zigotu oluştururlar. Bu zigotun tekrar plazmodium sporunu oluşturması için mayoz geçirerek (n) kromozoma dönüşmesi gerekir. |
► Eşeyli üreyen canlıların üreme sistemlerinde 2n kromozomlu eşey ana hücreleri bulunur.
► Birey üreme olgunluğuna ulaştığında (insanda ergenlik dönemi) bu hücreler mayoz geçirerek Gamet adı verilen üreme hücrelerine dönüşürler.
► Üreme hücreleri haploit (n) kromozomlu olup erkekte sperm, dişide ise yumurta hücresidir.
► Mayoz sonucu oluşan bu gametlerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.
► Sperm ve yumurta hücresi döllenme ile birleşerek, yeni oluşan canlının ilk hücresi olan zigotu oluşturur.
► Mayoz; türde kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile birlikte türdeki kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
► Mayoz ile oluşan gametlerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır. Bu durum eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar.
► Mayoz; kesin kalıtsal çeşitlilik sağlayan bir bölünmedir.
► Mayoz ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile tekrar iki katına çıkar.
► İnsan eşey ana hücresinde 2n = 46 kromozom bulunur. Bu hücrenin mayoz geçirmesi ile; n = 23 kromozomlu yumurta ya da sperm hücreleri oluşur. Bunların döllenmesiyle tekrar 2n = 46 kromozomlu zigot oluşur.
 |
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
► Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.
► Canlı yaşamının belli dönemlerinde görülür.
► Eşeyli üremenin esasıdır.
► Türdeki kromozom sayısını yarıya indirir. (Mayoz ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi döllenme sayısında kromozom sayısı her nesilde 2 kat artardı.)
► Mayoz geçirecek hücrelere eşey ana hücreleri denir. Bu hücreler kesin diploit (2n) olmak zorundadır. Yani sadece diploit bir hücre mayoz geçirebilir.
► Canlı eşeysel olgunluğa ulaştığında görülür.
► Kesin kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar1. Homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve rastgele ayrılması: Bu olay her mayozda gerçekleşir. Mayozda kalıtsal çeşitliliği sağlayan temel olaydır. 2. Crossing over görülmesi: Bu olay her mayozda olmaz. Çünkü crossing over genler aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa gerçekleşir. Yani bağlı genlerde görülür. Genler farklı kromozomlar üzerindeyse bu olay gerçekleşmez. Crossing over olursa Mayoz II'de gerçekleşen kromatit ayrılması da çeşitliliği arttırır. Bu durumda mayoz sonucu oluşan dört hücrede birbirinden farklı olur. Crossing over olmazsa Mayoz I sonunda oluşan iki hücre birbirinden farklı olur. |
► Mayoz dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde görülür.
► 2n kromozomlu 1 hücreden; n kromozomlu 4 hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinde ve ana hücreden farklıdır.
► Mayozun amacı; türde kromozom sayısını yarıya indirmektir. Gamet oluşumunu sağlamaktır.
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 1. Aşağıda verilen ifadeleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğru ise “D”yi, yanlış ise “Y”yi işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız.
Sorunun Cevapları:1. Yanlış (Y) - Mitoz hücreli canlıların tümünde üremeyi sağlar. Doğrusu: Mitoz bazı tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Doğru (D) - Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünün bozulmasıyla oluşur. 3. Yanlış (Y) - Vejetatif üremede oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlıdan farklıdır. Doğrusu: Vejetatif üreme eşeysiz üreme olduğu için oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlı ile aynıdır. 4. Yanlış (Y) - Mitozda homolog kromozomlar ayrılmaz. Doğrusu: Mitozda kardeş kromatitler ayrılır. 5. Doğru (D) - Mayoz sonucunda 4 haploit hücre oluşur. 6. Yanlış (Y) - Eşeyli üremenin temeli mitoz değil, mayozdur. Doğrusu: Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir. 7. Yanlış (Y) - Eşeysiz üreme çeşitlerinden tomurcuklanma, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. Doğrusu: Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejatatif ürme, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. 8. Doğru (D) - İnterfaz evresi mitoz ve mayozda görülen bölünmeye hazırlık evresidir. 9. Yanlış (D) - Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Doğrusu: Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. 10. Doğru (D) - Tetrat ve sinapsis, mayozun profaz I safhasında görülür. |
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doğru ifadeleri kullanarak tamamlayınız.
Aşağıda, verilen cümleleri doğru ifadelerle tamamladık. 1. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine krossing over adı verilir. 3. Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenme olaylarının art arda gerçekleşmesidir. 4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler hermafrodit bireylerdir. 5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine sentromer denir. 6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına genom adı verilir. 7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır. 8. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki evrede gerçekleşir. 9. Eşeysiz üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır. 10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre interfaz evresidir. |
Konuya Ait Videolar
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
İnsanın normal gelişme ve çoğalma evrelerinde,
I. Zigotun bölünmeye başlaması
II. Yumurta hücresinin oluşumu
III. Sperm hücresinin oluşumu
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü embriyo) oluşumu
Olaylarından hangilerinde mayoz bölünme gerçekleşir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. II ve III
C. IV ve V
D. I, II ve III
E. I, IV ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
İnsan eşey ana hücresinde gerçekleşen mayozla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
(2021-YKS-Temel Yeterlilik Testi (TYT))
A. Mayoz tamamlandığında oluşan hücrelerin genetik yapıları birbirinden farklıdır.B. Profaz I evresinde homolog kromozom çiftlerinin kardeş olmayan kromatitleri arasında parça değişimi gerçekleşebilir.
C. Anafaz I evresindeki kromozom sayısı anafaz I evresindekinin iki katıdır.
D. Mayoz I tamamlandığında oluşan hücreler n kromozomludur.
E. Anafaz I evresinde homolog kromozomların hangi kutuplara çekileceği şansa bağlı olarak gerçekleşir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Döl değişimi (metagenez), bazı canlıların yaşam döngülerinde hem eşeyli hem de eşeysiz üremeyi içerir. Bu döngüde, eşeyli üreme kalıtsal çeşitlilik sağlarken, eşeysiz üreme kısa sürede çok sayıda birey oluşturulmasına olanak tanır. Bu strateji, türün farklı çevre koşullarına uyum sağlamasını kolaylaştırır.
Soru: Metagenez döngüsünde eşeyli ve eşeysiz üreme nasıl bir arada gerçekleşir ve bu durumun avantajları nelerdir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Metagenez döngüsünde, eşeyli üreme kalıtsal çeşitlilik sağlar, eşeysiz üreme ise hızlı popülasyon artışı sağlar. Bu kombinasyon, türün çevresel koşullara hızlı ve esnek bir şekilde uyum sağlamasına yardımcı olur.
Soru 2.
Eşeyli üremenin bir özelliği de hermafrodit canlıların hem erkek hem de dişi gametler üretebilmesidir. Bu canlılar genellikle kendilerini döllese de, tür içi genetik çeşitliliği artırmak için çapraz döllenme yapma eğilimindedir.
Soru: Hermafrodit canlılarda çapraz döllenme neden genetik çeşitlilik açısından önemlidir ve bu durum türün hayatta kalma şansını nasıl etkiler?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Çapraz döllenme, hermafrodit canlıların farklı bireylerin gametlerini birleştirerek genetik çeşitlilik sağlamasına olanak tanır. Bu, türün değişen çevre koşullarına uyum sağlama şansını artırır.
Soru 3.
Mayoz bölünmenin amacı, türdeki kromozom sayısının sabit kalmasını sağlamak ve kalıtsal çeşitliliği artırmaktır. Bu bölünme, homolog kromozomların ayrılması ve crossing over gibi olaylar ile genetik varyasyon yaratır.
Soru: Mayoz bölünmenin temel amacı nedir ve bu bölünme nasıl kalıtsal çeşitlilik sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Mayoz bölünme, kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile türdeki kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. Homolog kromozomların rastgele dizilimi ve crossing over olayı kalıtsal çeşitliliği artırır.
Soru 4.
Bazı canlılarda yaşam döngüsünde hem eşeyli hem de eşeysiz üreme görülür. Plazmodium gibi parazitlerde, eşeyli üreme sırasında mayoz ile gametler oluşur ve döllenme ile zigot meydana gelir. Zigot ise tekrar mayoz geçirerek yeni gametler oluşturur.
Soru: Metagenez döngüsünde mayozun rolü nedir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Metagenez döngüsünde mayoz, gametlerin oluşmasını sağlar. Bu gametler döllenme ile zigotu oluşturur ve zigot tekrar mayoz geçirerek gametlere dönüşür.
Soru 5.
Mayoz bölünmenin en önemli amaçlarından biri, kromozom sayısının yarıya indirilmesidir. Bu sayede türdeki kromozom sayısı döllenme ile nesilden nesile sabit kalır. Ayrıca mayoz, kalıtsal çeşitliliğin temel kaynaklarından biridir.
Soru: Mayoz bölünmenin amacı nedir ve bu süreç türdeki kromozom sayısının sabit kalmasını nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Mayozun amacı, kromozom sayısını yarıya indirmektir. Döllenme sırasında kromozom sayısı tekrar iki katına çıkacağı için nesilden nesile kromozom sayısının sabit kalması sağlanır.
Soru 6.
Crossing over, homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında parça değişimiyle gerçekleşir. Bu olay genetik materyalin yeniden düzenlenmesine yol açar ve gametlerde birbirinden farklı gen kombinasyonları oluşturur. Bu çeşitlilik, türün adaptasyon yeteneğini artırarak çevresel değişimlere karşı direnç kazandırır.
Soru: Krossing over olayı gametlerde genetik çeşitliliği nasıl artırır ve bu çeşitlilik türün hayatta kalması için neden önemlidir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Krossing over ile kromatitler arasında parça değişimi gerçekleşir, bu da her gametin farklı gen kombinasyonlarına sahip olmasını sağlar. Bu çeşitlilik, türün değişen çevre koşullarına uyum sağlayarak hayatta kalma şansını artırır.
Soru 7.
Mayoz bölünmede görülen olaylardan bazıları aşağıda verilmiştir.
• DNA molekülünün eşlenmesi
• Homolog kromozom ayrılması
• Sentromer bölünmesi
• Krossing overin gerçekleşmesi
• Kromozom sayısının yarıya inmesi
a. Bu olayların gerçekleşme sırasını yazınız.
b. Bu olaylar mayoz bölünmenin hangi evrelerinde gerçekleşir yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: a. Bu olayların gerçekleşme sırası şu şekildedir: • DNA molekülünün eşlenmesi • Krossing overin gerçekleşmesi • Homolog kromozom ayrılması • Kromozom sayısının yarıya inmesi • Sentromer bölünmesi b. • DNA molekülünün eşlenmesi → İnterfaz (Hazırlık Evresi) • Krossing overin gerçekleşmesi → Profaz I • Homolog kromozom ayrılması → Anafaz I • Kromozom sayısının yarıya inmesi → Anafaz I • Sentromer bölünmesi → Anafaz II
Soru 8.
Eşeyli üremenin temelini oluşturan olayları yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: 1. Mayoz bölünme ile gamet oluşumunun gerçekleşmesi 2. Oluşan gametlerin döllenmesi olaylarıdır.
Soru 9.
Çiçekli bitkilerde eşeyli üreme, polenlerin dişi organın tepesine ulaşmasıyla başlar. Çiçeğin kendi poleniyle döllenmesi erselik üreme olarak adlandırılırken, farklı bireylerin polenleriyle döllenme çapraz tozlaşma olarak bilinir. Çapraz tozlaşma, genetik çeşitliliği artıran önemli bir faktördür.
Soru: Çapraz tozlaşma ile erselik üreme arasındaki fark nedir ve çapraz tozlaşma neden genetik çeşitlilik açısından avantaj sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Erselik üreme, aynı çiçeğin kendi polenleriyle döllenmesiyle gerçekleşirken, çapraz tozlaşma farklı bireyler arasında gerçekleşir. Çapraz tozlaşma, genetik çeşitliliği artırarak türün çevresel değişikliklere uyum sağlamasını kolaylaştırır.
Soru 10.
Mayoz bölünme sayesinde eşeyli üreyen canlılar kalıtsal çeşitlilik kazanır. Eşeysiz üremeye göre daha fazla genetik çeşitliliğe sahip olan bu canlılar, çevresel değişimlere daha dirençli hale gelir.
Soru: Eşeyli üremenin eşeysiz üremeye göre avantajı nedir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Eşeyli üreme, mayoz bölünme sayesinde kalıtsal çeşitlilik sağlar. Bu da canlıların çevresel değişimlere daha iyi uyum sağlamalarına yardımcı olur.