Sınıflandırmada Temel Yaklaşımlar ve Modern Sınıflandırma

Küçükten Büyüğe Doğru Sınıflandırma Basamakları

Tür → Cins → Familya (Aile) → Takım → Sınıf → Şube → Alem

► Sınıflandırmada; benzer familyalar takımları oluşturur. Benzer takımlar biraraya gelerek sınıfları, sınıflar biraraya gelerek şubeleri, şubeler ise biraraya gelerek alemi oluşturur.

1. Tema 6. Etkinlik

Adı: Canlıların Sınıflandırılması

Amaç: Çevresindeki canlıları sınıflandırabilme

Yönerge

• Aşağıda verilen uygulama basamaklarını takip ederek etkinliği gerçekleştiriniz.

• Etkinlik sonunda yanıtlayacağınız tanılayıcı dallanmış ağaç, öğretmen tarafından geliştirilecek puanlama anahtarı ile değerlendirilecektir.

1. Öğretmen rehberliğinde beş veya altı kişilik gruplar oluşturunuz.

2. Çevrenizde gördüğünüz canlıları bireysel olarak listeleyiniz.

3. Oluşturduğunuz listeleri grup içerisinde paylaşınız. Grup olarak seçeceğiniz dört canlının günlük yaşamdaki isimlerini öğretmeninize danışarak aşağıda verilen etkinlik tablosuna yazınız.

4. Listenizde yer alan canlıların genel özellikleriyle ilgili bilgi toplayınız, bu bilgileri grubunuzda tartışarak verilen tabloya yazınız.

5. Bu canlıların gruplandırılmasında kullanılabilecek benzerlik ve farklılıklardan (morfolojik yapıları, yaşam alanları, beslenme farklılıkları vb.) yararlanarak genelden özele doğru kendinize göre bir gruplandırma sistemi oluşturunuz.

6. Listenizdeki canlıları kendi oluşturduğunuz ölçütler çerçevesinde sınıflandırınız.

7. Listenizde yer alan canlıların modern sınıflandırılmasında kullanılan ortak ve ayırt edici özellikleri ve sınıflandırma basamaklarının isimlerini öğretmen rehberliğinde güvenilir kaynaklardan araştırınız.

8. Kendi oluşturduğunuz sınıflandırmanızı seçtiğiniz canlıların modern sınıflandırma sonuçları ile karşılaştırınız.

9. Bu canlıların bilimsel isimlerini günlük yaşamda kullanılan isimleri ile karşılaştırınız

Etkinlik İle İlgili Örnek Bir Çalışma

► Bu örneğe benzer şekilde çevrenizdeki farklı canlıları seçip tabloyu doldurabilirsiniz.

► Eğer başka canlılar seçmek isterseniz, onların bilimsel adlarını ve özelliklerini araştırarak tabloyu tamamlayabilirsiniz.

► Tabloyu doldurmak için aşağıdaki örnekleri kullanarak yanıt verebilirsiniz.

Etkinlik Tablosundaki Kriterlere Göre Bir Örnek Çalışma Şu Şekilde Olabilir.

1. Canlıların Günlük Yaşamındaki Adı

1.Canlı: Kedi

2.Canlı: Köpek

3.Canlı: Meşe Ağacı

4.Canlı: Serçe

2. Genel Özellikler

Kedi: Memeli, sıcakkanlı, kürklü, dört ayaklı, etçil.

Köpek: Memeli, sıcakkanlı, evcilleştirilmiş, kürklü, omnivor.

Meşe Ağacı: Bitki, geniş yapraklı, fotosentez yapar, meşe palamudu üretir.

Serçe: Kuş, küçük, tüylü, gagalı, kanatlı, uçabilen.

3. Sınıflandırmak İçin Kullanılacak Özellikler

Kedi: Kürk, dört bacak, etçil beslenme.

Köpek: Kürk, dört bacak, omnivor beslenme.

Meşe Ağacı: Tohum üretir, fotosentez yapar.

Serçe: Tüyler, gaga, kanatlar.

4. Kendi Gruplama Sisteminize Göre Yeri

Kedi ve Köpek: Memeliler.

Meşe Ağacı ve Serçe: Açık havada yaşayanlar, bitki ve kuş grubu.

5. Modern Sınıflandırma Sisteminde Sınıf Düzeyindeki Yeri

Kedi: Memeliler

Köpek: Memeliler

Meşe Ağacı: İkiçenekliler

Serçe: Kuşlar

6. Canlının Bilimsel Adı

Kedi: Felis catus.

Köpek: Canis lupus familiaris.

Meşe Ağacı: Quercus robur.

Serçe: Passer domesticus.

Değerlendirme

► En üst ifadeden başlayarak vereceğiniz doğru ya da yanlış cevabınıza göre gideceğiniz çıkışı bulunuz.

Verilen tabloda, en üstteki ifadeden başlayarak "doğru" (D) ya da "yanlış" (Y) cevabınıza göre hangi çıkışa ulaşacağınızı bulabilirsiniz. Şimdi bu tablodaki adımları doğru bir şekilde açıklayarak, hangi çıkışa ulaşacağınızı belirleyelim:

İlk İfade:

a) Canlıların sınıflandırılmasında âlemden tür seviyesine geldikçe benzerlik artar.

• Doğru (D): Âlemden tür seviyesine indikçe canlılar arasındaki benzerlikler artar. Tür seviyesinde canlılar birbirine çok daha fazla benzerlik gösterir.

İkinci İfade (Doğru cevaba göre):

b) Pinus nigra ve Pinus pinea aynı cins içinde yer alır.

• Doğru (D): Bu iki ağaç türü aynı cins içerisinde yer alır, çünkü aynı cinse aittirler.

Üçüncü İfade (Yine doğru cevaba göre):

ç) Doğal sınıflandırma akrabalık derecelerine göre yapılır.

• Doğru (D): Doğal sınıflandırma canlıların akrabalık derecelerine göre yapılır. Genetik ve evrimsel yakınlıklar burada esas alınır.

Sonuç:

Bu adımlar sizi 1. Çıkışa götürür.

Başka alternatif bir yol ise ilk soruya "yanlış" cevabı verilerek şu şekilde ilerlenebilir:

İlk İfade:

a) Canlıların sınıflandırılmasında âlemden tür seviyesine geldikçe benzerlik artar.

• Yanlış (Y): Eğer bu ifadeye yanlış cevabı veriyorsanız, bir sonraki ifadeye geçelim.

İkinci İfade (Yanlış cevaba göre):

c) Panthera tigris ve Panthera pardus aynı türe ait canlılardır.

• Yanlış (Y): Bu iki canlı farklı türlere aittir. Kaplan (Panthera tigris) ve leopar (Panthera pardus) aynı tür değildir.

Üçüncü İfade (Yanlış cevaba göre):

f) Taksonomi, canlıların sadece fiziksel özelliklerine dayalı olarak yapılan bir sınıflandırmadır.

• Yanlış (Y): Taksonomi sadece fiziksel özelliklere değil, genetik, evrimsel ve diğer biyolojik özelliklere de dayanır.

Sonuç:

Bu adımlar sizi 8. Çıkışa götürür.

1. Tema 7. Etkinlik

Adı: Canlı Örneklerinin Tayini

Amaç: Çevresindeki bitki örneklerini tayin edebilme

Yönerge:

Aşağıdaki uygulama basamaklarını takip ederek etkinliği gerçekleştiriniz.

1. Aşağıda verilen tayin anahtarını ve görselleri dikkatle inceleyiniz.

Tayin anahtarı

1. Kozalaklı bitkidir.

2. Yaprakları iğne şeklindedir ........... Pinus (Pinus, Çam).

2. Yaprakları birbirini örtecek şekilde üst üste yerleşmiş pulsu yapıdadır ........... Cupressus (Kupresus, Servi).

1. Kozalaklı bitki değildir.

3. Yapraklar paralel damarlanma gösterir ........... Triticum (Tiritikum, Buğday).

3. Yapraklar ağsı damarlanma gösterir.

4. Gövde odunsudur (ağaç formunda) ........... Platanus (Pılatanus, Çınar).

4. Gövde otsudur.

5. Taç yapraklar pembe, mor; meyveler uzun, leylek gagasına benzer şekildedir ........... Erodium (Erodyum, Dönbaba).

5. Çiçekler aynı düzlemde kenarda beyaz uzun dilsi, orta kısımda ise sarı, kısa ve tüpsü şekilde, meyve kısa ve silindirik yapıdadır ........... Anthemis (Antemis, Papatya).

Bitkilerin tayin anahtarına göre doğru sıralaması şu şekilde olur:

1. Erodium (Dönbaba) - Görsel a

2. Platanus (Çınar) - Görsel d

3. Triticum (Buğday) - Görsel ç

4. Anthemis (Papatya) - Görsel b

5. Pinus (Çam) - Görsel c

6. Cupressus (Servi) - Görsel e

Değerlendirme

1. Verilen tayin anahtarı ve görsellerden yararlanarak aşağıda madde imleri hâlinde verilen betimlemeye ait bitki adını ve görselin sıra harfini boş bırakılan alanlara yazınız.

• (............................... ; ............) Yaprakları parçalı, pembe çiçekli otsu bir bitkidir. Olgunlaştığında kendi ekseni etrafında müdahale olmaksızın dönen leylek gagasına benzeyen uzun meyveleri vardır.

• (............................... ; ............) 40 metre kadar boylanabilen odunsu bir bitkidir. Çok geniş tepeli, kalın dallı ve çok uzun ömürlü (500 yıl kadar) ağaçlardır. Yaprakları 3-5-7 bölümlü ve ele benzer yapıdadır. Meyveleri küre şeklinde ve uzun saplıdır.

• (............................... ; ............) Şerit şeklinde paralel damarlı yaprakları ve başak şeklinde gelişen çiçek dizilimiyle karakteristik otsu bir bitkidir. Bu cins, dünya üzerinde gıda olarak tüketilen en önemli besin kaynaklarından biridir.

• (............................... ; ............) Dışarıdan tek bir çiçek gibi görünse de yakından bakıldığında aynı düzlemde dizilmiş birçok çiçekten oluşur. Kenarda beyaz uzun dilsi, orta kısımda ise sarı ve kısa tüpsü çiçekler yer alır. Otsu bir bitkidir. Meyveleri kısa, silindirik yapıdadır.

• (............................... ; ............) Anadolu’da geniş bir dağılıma sahip, hızlı büyüyen kozalaklı ağaç grubudur. Yaprakları ikili demetler hâlinde iğne şeklindedir; koyu yeşil renkte, sert ve biraz sivridir.

• (............................... ; ............) Kışın yapraklarını dökmeyen, küçük ve yuvarlak kozalaklı bir bitkidir. Birbirini örtecek şekilde üst üste yerleşmiş pulsu yaprakları vardır ve süs bitkisi olarak da kullanılabilmektedir.

Verilen yönergeye ve tayin anahtarına göre bitkileri tanımlayalım ve doğru harflerle eşleştirelim:

Yaprakları parçalı, pembe çiçekli otsu bir bitkidir. Olgunlaştığında kendi ekseni etrafında müdahale olmaksızın dönen leylek gagasına benzeyen uzun meyveleri vardır.

• Bitki adı: Erodium (Dönbaba)
• Görsel harfi: a

40 metre kadar boylanabilen odunsu bir bitkidir. Çok geniş tepeli, kalın dallı ve çok uzun ömürlü (500 yıl kadar) ağaçlardır. Yaprakları 3-5-7 bölümlü ve ele benzer yapıdadır. Meyveleri küre şeklinde ve uzun saplıdır.

• Bitki adı: Platanus (Çınar)
• Görsel harfi: d

Şerit şeklinde paralel damarlı yaprakları ve başak şeklinde gelişen çiçek dizilimiyle karakteristik otsu bir bitkidir. Bu cins, dünya üzerinde gıda olarak tüketilen en önemli besin kaynaklarından biridir.

• Bitki adı: Triticum (Buğday)
• Görsel harfi: ç

Dışarıdan tek bir çiçek gibi görünse de yakından bakıldığında aynı düzlemde dizilmiş birçok çiçekten oluşur. Kenarda beyaz uzun dilsi, orta kısımda ise sarı ve kısa tüpsü çiçekler yer alır. Otsu bir bitkidir. Meyveleri kısa, silindirik yapıdadır.

• Bitki adı: Anthemis (Papatya)
• Görsel harfi: b

Anadolu’da geniş bir dağılıma sahip, hızlı büyüyen kozalaklı ağaç grubudur. Yaprakları ikili demetler hâlinde iğne şeklindedir; koyu yeşil renkte, sert ve biraz sivridir.

• Bitki adı: Pinus (Çam)
• Görsel harfi: c

Kışın yapraklarını dökmeyen, küçük ve yuvarlak kozalaklı bir bitkidir. Birbirini örtecek şekilde üst üste yerleşmiş pulsu yaprakları vardır ve süs bitkisi olarak da kullanılabilmektedir.

• Bitki adı: Cupressus (Servi)
• Görsel harfi: e

1.Tema 7.Etkinlik Kontrol Noktası

Yönerge:

Aşağıdaki tabloyu inceleyerek ilgili soruları yanıtlayınız. Bu tabloda yer alan seçenekler birden fazla soruda kullanılabilir veya bazı seçenekler hiçbir soruda kullanılmayabilir.

1. Yukarıda verilen canlılardan hangileri aynı takımda yer alır? ………

2. Doğal sınıflandırmaya göre tabloda kaç adet tür bulunur? …………

3. Doğal sınıflandırmaya göre tabloda kaç adet cins bulunur? …………

4. Tabloda verilen canlılardan hangilerinin genetik benzerliği daha fazladır? ………

Çözümü ve Açıklamalar

Sorulara verilen tabloya göre cevaplar aşağıda sıralanmıştır:

1. Yukarıda verilen canlılardan hangileri aynı takımda yer alır?
   - *Pinus nigra* (a) ve *Pinus brutia* (b) aynı takımda yer alır. İkisi de iğne yapraklı bitkiler olduğundan, aynı kozalaklılar (Coniferales) takımına aittirler.

2. Doğal sınıflandırmaya göre tabloda kaç adet tür bulunur?
   - Tabloda 6 adet tür bulunmaktadır: *Pinus nigra*, *Pinus brutia*, *Allium cappadocicum*, *Liquidambar orientalis*, *Thermopsis turcica*, ve *Fritillaria imperialis*.

3. Doğal sınıflandırmaya göre tabloda kaç adet cins bulunur?
   - Tabloda 6 adet cins bulunmaktadır: *Pinus*, *Allium*, *Liquidambar*, *Thermopsis*, ve *Fritillaria*. (Pinus cinsine ait iki tür var ama cins sayısı farklıdır.)

4. Tabloda verilen canlılardan hangilerinin genetik benzerliği daha fazladır?
   - *Pinus nigra* (a) ve *Pinus brutia* (b) genetik olarak daha fazla benzerlik gösterir, çünkü aynı cinse (Pinus) aittirler.

Bu cevaplar tabloda yer alan türlerin doğal sınıflandırmasına dayanarak verilmiştir.