Konu Detayı Sayfası

Mayoz ve Eşeyli Üreme

Hücre Bölünmeleri

10620

Mayoz ve Eşeyli Üreme

► Mayoz bölünme; özel bir bölünme şeklidir.

► Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.

♦ Mayoz bölünme geçirebilecek olan hücreler;

♦ Sperm ana hücresi

♦ Yumurta ana hücresi

♦ Spor ana hücresi

♦ Mikrospor ana hücresi

♦ Makrospor ana hücresidir. Bu hücrelerin tamamı diploit (2n) kromozomludur.

Önemli Not: Tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyum diploit kromozomludur. Konjugasyon (gen aktarımı) sırasında mayoz ile (n) kromozomlu gametler oluşturur.

► Sperm ve yumurta ana hücresi insan ve hayvanlarda spor ana hücresi çiçeksiz bitkilerde, mikrospor ve makrospor ana hücreleri ise çiçekli bitkilerin erkek ve dişi üreme sisteminde bulunur.

Önemli Not: Ayrıca bazı canlı türlerinde döllenme ile oluşan zigot sıradışı bir durum olarak mayoz bölünme geçirir. Örneğin; insanda sıtma hastalığını yapan plazmodium sporu (n) kromozomludur ve metagenez ile çoğalır. Eşeysiz üremesini mitoz ile insan vücudunda, eşeyli üremesini ise dişi anofel cinsi sivrisineğin sindirim sisteminde tamamlar. Sivrisineğin sindirim sisteminde bazı sporlar (n) gametlere dönüşerek döllenirler ve (2n) kromozomlu zigotu oluştururlar. Bu zigotun tekrar plazmodium sporunu oluşturması için mayoz geçirerek (n) kromozoma dönüşmesi gerekir.

► Eşeyli üreyen canlıların üreme sistemlerinde 2n kromozomlu eşey ana hücreleri bulunur.

► Birey üreme olgunluğuna ulaştığında (insanda ergenlik dönemi) bu hücreler mayoz geçirerek Gamet adı verilen üreme hücrelerine dönüşürler.

► Üreme hücreleri haploit (n) kromozomlu olup erkekte sperm, dişide ise yumurta hücresidir.

► Mayoz sonucu oluşan bu gametlerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.

► Sperm ve yumurta hücresi döllenme ile birleşerek, yeni oluşan canlının ilk hücresi olan zigotu oluşturur.

► Mayoz; türde kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile birlikte türdeki kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.

► Mayoz ile oluşan gametlerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır. Bu durum eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar.

► Mayoz; kesin kalıtsal çeşitlilik sağlayan bir bölünmedir.

► Mayoz ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile tekrar iki katına çıkar.

► İnsan eşey ana hücresinde 2n = 46 kromozom bulunur. Bu hücrenin mayoz geçirmesi ile; n = 23 kromozomlu yumurta ya da sperm hücreleri oluşur. Bunların döllenmesiyle tekrar 2n = 46 kromozomlu zigot oluşur.

Mayoz Bölünmenin Özellikleri

► Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.

► Canlı yaşamının belli dönemlerinde görülür.

► Eşeyli üremenin esasıdır.

► Türdeki kromozom sayısını yarıya indirir. (Mayoz ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi döllenme sayısında kromozom sayısı her nesilde 2 kat artardı.)

► Mayoz geçirecek hücrelere eşey ana hücreleri denir. Bu hücreler kesin diploit (2n) olmak zorundadır. Yani sadece diploit bir hücre mayoz geçirebilir.

► Canlı eşeysel olgunluğa ulaştığında görülür.

► Kesin kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar

1. Homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve rastgele ayrılması: Bu olay her mayozda gerçekleşir. Mayozda kalıtsal çeşitliliği sağlayan temel olaydır.

2. Crossing over görülmesi: Bu olay her mayozda olmaz. Çünkü crossing over genler aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa gerçekleşir. Yani bağlı genlerde görülür. Genler farklı kromozomlar üzerindeyse bu olay gerçekleşmez. Crossing over olursa Mayoz II'de gerçekleşen kromatit ayrılması da çeşitliliği arttırır. Bu durumda mayoz sonucu oluşan dört hücrede birbirinden farklı olur. Crossing over olmazsa Mayoz I sonunda oluşan iki hücre birbirinden farklı olur.

► Mayoz dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde görülür.

► 2n kromozomlu 1 hücreden; n kromozomlu 4 hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinde ve ana hücreden farklıdır.

► Mayozun amacı; türde kromozom sayısını yarıya indirmektir. Gamet oluşumunu sağlamaktır.

Mayoz Bölünme ve Evreleri

► Mayoz eşeyli üreyen ökaryot canlıların eşey ana hücrelerinde gerçekleşen bir bölünmedir.

► Dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde olur.

► Eşey ana hücreleri İnterfaz evresinden sonra ardarda Mayoz I ve Mayoz II bölünmelerini geçirirler.

► Mayoz öncesinde gerçekleşen interfaz mitozdaki interfaz ile aynıdır.

► Mayoz sonuna kadar interfazda 1 kez DNA eşlenmesi olur.

Mayoz I ve Mayoz II evrelerinde;

♦ 2 kez çekirdek bölünmesi

♦ 2 kez sitoplazma bölünmesi

♦ 2 kez sentrozom eşlenmesi (hayvan hücrelerinde)

♦ 1 kez sentromer bölünmesi (Anafaz II'de)

♦ 1 kez homolog kromozom ayrılması (Anafaz I'de)

♦ 1 kez kardeş kromatit ayrılması gerçekleşir.

Mayozda kromozom sayısını yarıya indiren temel olay; Anafaz I'de homolog kromozomların çift sıra halinde dizilmesi ve ayrılmasıdır.

Mayoz 1

► İnterfazdan sonra Mayoz I bölünmesi başlar.

Mayoz I;

♦ Çekirdek bölünmesi (karyokinez)

♦ Sitoplazma bölünmesinden (sitokinez) oluşur.

► Mayozun karakteristik olaylarından olan krossing over olayı ve homolog kromozom ayrılması bu evrede gerçekleşir.

► Bu evrenin sonunda kromozom sayısı yarıya inmiş iki hücre meydana gelir. Bu hücreler hem birbirleriyle hem de ana hücreyle farklı kalıtsal özelliklere sahiptir.

► Mayoz I'de önce çekirdek bölünmesi evreleri gerçekleşir. Bunlar sırasıyla;

♦ Profaz I

♦ Metafaz I

♦ Anafaz I

♦ Telofaz I evreleridir.

► Çekirdek bölünmesinin devamında sitoplazma bölünür ve iki hücre oluşur.

2n = 4 kromozomlu bir eşey ana hücresinin mayoz bölünme evrelerini açıklayalım.

Profaz 1

► Mayozun en uzun en karmaşık evresidir.

► Kromatin iplikler kıvrılıp katlanır ve yoğunlaşarak kromozomları oluşturur.

► Çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolur.

► Organeller ortadan kalkar.

► Hayvan hücrelerinde interfazda eşlenen sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder. Sentrozomlardaki mikrotübüller iğ ipliklerini oluşturur.

► Homolog kromozomlar yanyana gelerek 4 kromatitli yapıyı oluşturur. Bu yapıya Tetrat denir. (Bu olay mitozda görülmez.)

► İnsanda tetrat sayısı haploit kromozom sayısına eşittir. Yani n = 23 tetrat vardır.

► Tetratları oluşturan homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri çiftler oluşturarak sarmal yapar. Bu olaya Sinapsis denir.

► Bu çiftler birbiriyle temas eder. Bu temas bölgelerine Kiyazma denir. Krossing over bu temas bölgelerinde olur.

► Profaz 1 sonunda hücrenin merkezinde serbest kalan tetratlar, kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunurlar.

► Her mayozda tetrat ve sinapsis oluşumu görülür. Ancak crossing over gerçekleşmeyebilir.

► Aynı kromozom üzerinde bulunan genler arasındaki uzaklık arttıkça crossing over olma olasılığıda artar.

Krossing Over

► Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında kiyazma noktalarında gerçekleşen parça değişimine krossing over denir.

► Krossing over ile gametlerde kalıtsal çeşitlilik artar.

► Krossing over genlerin yapısını değiştirmez. Kromozomların gen dizilimlerini değiştirir.

► Krossing over olayı, rastgele meydana gelen bağımsız bir olaydır.

► Krossing over bir mutasyon çeşidi değildir.

Metafaz 1

► Tetrat halindeki homolog kromozomlar kinetokorlarından iğ ipliklerine tamamen tutunur.

► Hücrenin ekvator düzleminde tetratlar karşılıklı dizilmiştir. (2 çift olarak)

► Yani homolog kromozomlar çift sıra halinde karışık ve rastgele dizilidir. (Mitozun metafazında 4 tanesi tek sıra halinde dizilirler.)

► Bu evrede homolog kromozom çiftleri (tetratlar) çok net görülür ve sayılabilirler.

Anafaz 1

► 23 tanesi anneden 23 tanesi babadan gelen homolog kromozomlar, birbirinden ayrılarak hücrenin karşı kutuplarına rastgele dağılırlar.

► Bu sırada kromozomların sentromerleri bölünmez.

► Mayozda kromozom sayısını yarıya indiren evredir.

► Her bir kutba n = 23 kromozom gider.

Her mayozda kalıtsal çeşitliliğin sağlanması bu evredeki homolog kromozomların bağımsız olarak rastgele dağılması sonucu oluşur.

Profaz 1'de krossing over olmasa da bu olay sayesinde kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

Telofaz I

► Zıt kutuplardaki 2 kromatitli kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşmaya başlar.

► Çekirdekçik oluşur. Organeller tekrar oluşur.

► İğ iplikleri kaybolur. Kromozomlar çözünerek Kromatin İpliklerine dönüşür.

Sitokinez I

► Genellikle telofaz ile başlayan sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde anafazda başlayabilir.

► Hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumuyla gerçekleşir. (Mitozdaki gibi)

► Sitokinez sonucunda kalıtsal yapısı birbirinden farklı haploit (n) kromozomlu 2 tane yavru hücre oluşur.

Mayoz II

► Mayoz 2 öncesinde interfaz evresi görülmez.

► Dolayısıyla DNA kendini eşlemez.

► Mayoz 1 sonucu oluşan her bir hücre, mayozun 2. bölünmesini geçirir ve haploit kromozomlu dört hücre meydana gelir.

► Mayoz 2 bölünmesi mitoza benzer.

► Bu aşamada, kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve kromozom sayısında değişiklik olmaz.

► Mayoz 2'de sentrozomlar eşlenir. Anafaz 2 evresinde sentromerler bölünür.

► Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi olur.

Mayoz 2 sonunda oluşan hücrelerin hem kromozom sayıları hem de DNA miktarları ana hücrenin yarısı kadardır.

Çekirdek bölünmesi sırasıyla;

♦ Profaz II,

♦ Metafaz II

♦ Anafaz II

♦ Telofaz II şeklinde gerçekleşir.

Profaz II

► Mayoz I sonunda oluşan çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar parçalanarak kaybolur.

► Sentrozomlar bölünür, zıt kutuplara hareket ederler ve iğ ipliklerini oluşturur.

► Kromozomlar oluşur. İğ iplikleri kardeş kromatitlerin kinetokorlarına bağlanır.

► Bu evre Profaz 1'e göre çok kısa sürer.

► Bazı canlılarda mayoz 1’in tamamlanmasından hemen sonra mayoz 2, metefaz 2 evresiyle başlayabilmektedir.

Metafaz 2

► İğ ipliklerine tutunmuş kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlemine tek sıra halinde dizilirler.

► Mayoz I'de krossing over olmuşsa, her kromozomun kardeş iki kromatiti genetik olarak birbirinin aynısı olmaz.

► Kromozomlar bu evrede çok net görülür ve sayılabilirler.

Anafaz 2

► Kardeş kromatitleri bir arada tutan sentromerler bölünür ve kromatitler birbirlerinden ayrılır.

► İğ iplikleri kısalır ve kromatitler zıt kutuplara çekilir.

► Kromatitler yavru kromozom adını alır.

► Kromozomlar tek kromatitlidir.

► Bu evrede kromozom sayısı sitokinez tamamlanıncaya kadar 2 katına çıkar.

Anafaz 2'de kardeş kromatitler ayrıldığı için hücrenin kromozom sayısı değişmez ancak DNA miktarı yarıya iner.

DNA miktarı;

İnterfazdan önce 2x,

İnterfazda DNA eşlenir ve 4x olur.

Mayoz 1 sonunda 2 hücre oluşur. Her bir hücreye 2x DNA gider.

Mayoz 2 sonunda 4 hücre oluşur. Her bir hücreye x miktarda DNA gider.

Telofaz II

► Yavru kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Çekirdekçik ve organeller tekrar oluşur. İğ iplikleri kaybolur.

► Kromozomlar çözünerek kromatin ipliğe dönüşür.

► Telofaz 2 ile birlikte sitoplazma bölünmesi de tamamlanır.

► Böylece Mayoz 1 sonucu oluşan her bir hücre, mayoz 2’yi tamamlar.

► Sonuçta haploit sayıda kromozoma sahip dört hücre oluşur.

► Sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile tamamlanır.

Ders Kitabı Etkinlik 1.2.

1. Mayoz ile ilgili araştırma yapınız.

Yapılan Araştırma Metni:

► Araştırma konumuzun başlığı Mayoz Bölünme'dir.

a. Mayoz Bölünme: Özel bir bölünme şeklidir ve eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerini oluşturur. Sperm, yumurta, spor, mikrospor ve makrospor ana hücreleri gibi diploit hücrelerde gerçekleşir. Bu hücreler, üreme olgunluğuna ulaştıklarında mayoz geçirerek kromozom sayısını yarıya indirir ve gametleri oluşturur.

b. Kalıtsal Çeşitlilik: Mayoz sırasında homolog kromozomların rastgele dizilmesi, ayrılması ve crossing over gibi olaylar kalıtsal çeşitliliği sağlar. Böylece, mayoz sonucu oluşan hücreler genetik olarak farklılaşır.

c. Kromozom Sayısının Sabitliği: Mayoz, türün kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar. Döllenme sırasında kromozom sayısı tekrar iki katına çıkar ve böylece denge sağlanır.

d. Mayoz Bölünmenin Evreleri: Mayoz I ve Mayoz II olarak ikiye ayrılır. Her evrede çekirdek, sitoplazma ve kromozomlar bölünür. Anafaz I'de homolog kromozomların ayrılması, kromozom sayısını yarıya indiren temel olaydır.

e. Özellikler: Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlamak, kromozom sayısını yarıya indirmek ve kesin kalıtsal çeşitlilik sağlamak mayoz bölünmenin temel özellikleridir.

2. Mayoz ile ilgili yaptığınız araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri elektronik bir sunu hazırlamak için kullanınız.

Mayoz Bölünme Sunusunu İndir

► Mayoz ile oluşan haploit hücreler olgunlaşarak sperm, yumurta, polen veya spor hücrelerini oluştururlar. Mayoz ile oluşan hücreler tekrar bölünme geçirmezler. Ancak döllenebilirler.

► Mayoz sonunda oluşan hücrelerin organel çeşidi ana hücre ile farklı olabilir. Örneğin; mayoz ile oluşan yumurta hücresinde sentrozom yokken yumurta ana hücresinde sentrozom bulunur.

► Mayoz geçiren eşey ana hücresinin kromozom sayısı ile anafaz 2'deki kromozom sayısı aynıdır.

► Mayoz sonucu oluşan hücrelerle ana hücrenin; hücre büyüklüğü, sitoplazma miktarı ve organel sayısı farklı olabilir.

► Mayozun anafaz 1'inde homolog kromozomlar ayrıldığı için kromozom sayısı yarıya iner.

► Mayoz I'de kromozom sayısı, Mayoz II'de ise DNA miktarı yarıya iner.

► Mayoz II'nin başında DNA eşlenmediği için miktarı yarıya iner.

Mitoz ve Mayozun Karşılaştırılması
Mitoz	Mayoz
Eşeysiz üremenin temel olayıdır.	Eşeyli üremenin temel olayıdır.
Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi 1 kez gerçekleşir.	Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi 2 kez gerçekleşir.
Oluşan hücreler tekrar bölünme geçirebilir.	Oluşan hücreler üremeyi sağlar. Tekrar mayoz geçiremez.
Kalıtsal çeşitlilik olmaz. (Mutasyonla olabilir.)	Kalıtsal çeşitlilik oluşur.
Vücut hücrelerinde, eşey ana hücrelerinde ve ökaryot tek hücrelilerde görülür.	Üreme ana hücrelerinde, spor ana hücrelerinde, paramesyum konjugasyonunda, mikrospor ve makrospor ana hücrelerinde görülür.
Bir hücreden iki yavru hücre oluşur.	Bir eşey ana hücresinden 4 yavru hücre oluşur.
n, 2n, 3n her tip hücre bölünebilir.	2n kromozomlu üreme ana hücreleri bölünebilir.
Kromozom sayısı değişmez	Kromozom sayısı yarıya iner.
Krossing over olmaz. Sinaps, kiyazma ve tetrat oluşumu yoktur.	Krossing over gerçekleşebilir. Sinaps, kiyazma ve tetrat oluşumu vardır.
Zigot ile başlayarak yaşam boyu devam eder.	Eşeysel olgunluk dönemi ile başlar.
Metafaz evresinde kromozomlar tek sıra halinde dizilir. Homolog kromozom dizilimi ve ayrılması yoktur.	Metafaz evresinde kromozomlar çift sıra halinde dizilir. Homolog kromozom dizilimi ve ayrılması vardır.
Anafaz evresinde kardeş kromatitler ayrılır.	Anafaz 1'de homolog kromozomlar, Anafaz 2'de kardeş kromatitler ayrılır.
Mitoz sonucu oluşan hücrelerdeki DNA miktarı ana hücre ile aynıdır.	Mayoz sonucu oluşan hücrelerdeki DNA miktarı ana hücrenin yarısı kadardır.

Mitoz ve Mayozun Ortak Yönleri

► İnterfaz

► DNA eşlenmesi (replikasyon)

► İğ ipliklerinin oluşumu

► Kromatinten kromozom oluşumu

► Çekirdek zarının ve çekirdekçiğin parçalanması

► Kardeş kromatitlerin ayrılması (Anafaz ve Anafaz 2'de)

► Sentromerlerin bölünmesi (Anafaz ve Anafaz 2'de)

► Profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez olayları

► ATP enerjisinin üretimi ve tüketimi

► Enzimlerin görev alması

Mitoz, Mayoz 1 ve Mayoz 2'nin Karşılaştırılması
Mitoz	Mayoz 1	Mayoz 2
DNA eşlenir.	DNA eşlenir.	DNA eşlenmez.
Tetrat, sinaps, kiyazma görülmez.	Tetrat, sinaps, kiyazma görülür.	Tetrat, sinaps, kiyazma görülmez.
Krossing over görülmez.	Krossing over görülebilir.	Krossing over görülmez.
Kardeş kromatitler ayrılır.	Homolog kromozomlar ayrılır.	Kardeş kromatitler ayrılır.
Sentromerler bölünür.	Sentromerler bölünmez.	Sentromerler bölünür.
Çekirdek ve Sitoplazma bölünür.	Çekirdek ve Sitoplazma bölünür.	Çekirdek ve Sitoplazma bölünür.
Kromozom sayısı ve DNA miktarı değişmez.	Kromozom sayısı yarıya iner. DNA miktarı değişmez.	Kromozom sayısı değişmez. DNA miktarı yarıya iner.
Kromozomlar yan yana tek sıra halinde dizilir.	Kromozomlar karşılıklı çift sıra halinde dizilir.	Kromozomlar yan yana tek sıra halinde dizilir.

Önemli Notlar

► Erkeklerin testislerinde mayoz bölünme ile sperm oluşumuna Spermatogenez denir.

► Erkeklerde Spermatogenez; ergenlik dönemi ile başlar ve yaşam boyu devam eder.

► Bir sperm ana hücresinden (2n), 4 sperm hücresi (n) oluşur.

► Bu sperm hücrelerinin tamamı dölleme yeteneğine sahiptir.

► Dişilerin yumurtalıklarında mayoz bölünme ile yumurta oluşumuna Oogenez denir.

► Dişilerde oogenez; embriyonik dönemde anne karnında başlar. Ergenlik döneminde ise süreç kaldığı yerden devam ederek tamamlanır.

► Bir yumurta ana hücresinden (2n) 4 hücre (n) oluşur. Bu hücrelerin bir tanesi gelişerek yumurta hücresine dönüşür. Bu hücre döllenme yeteneğindedir. Geriye kalan 3 hücre ise kutup hücreleri olup eriyip kaybolurlar.

Eşeyli Üreme

► Genellikle aynı türden farklı cinsiyetlere sahip iki bireyin üreme hücrelerinin birleşmesiyle olur.

► Üreme organlarında gametler mayoz ile oluşur.

► Dişi bireylerde oluşan gametlere yumurta, erkek bireylerde oluşan gametlere ise sperm adı verilir.

► Temelini; mayoz ve döllenme olayları oluşturur.

► Üreme hücrelerinin kalıtsal içeriğinin birleşmesine Döllenme denir. Döllenmede çekirdekler birleşir.

► Döllenme ile oluşan canlının ilk hücresine Zigot denir.

► Zigot; mitoz bölünmeler geçirerek, farklılaşma ve embriyonik gelişim ile yeni bir bireyleri oluşturur.

► Oluşan yavrular hem birbirlerinden hem de atalarından farklı kalıtsal özelliklere sahiptir.

► Döllenme olayında; gametler şansa bağlı olarak bir araya geldikleri için tür içinde kalıtsal çeşitlilik oluşur. Bu çeşitlilik değişen çevre koşullarına dayanıklılığı artırır.

Eşeyli üreme;

♦ Bitki, hayvan ve mantarların çoğunda,

♦ Bazı protistlerde görülür.

► Bazı canlılarda erkek ve dişi gametler aynı canlı tarafından üretilir. Böyle canlılara Hermafrodit (erselik) Canlılar denir.

► Bu canlılar kendilerini dölleyebilir. Ancak çoğu kendini döllemeyi engelleyen adaptasyonlara sahiptir. Bu şekilde tür içi çeşitliliği artırırlar. Toprak ve yassı solucan, bazı tam çiçekli bitkiler hermafrodittir.

Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme

► Tam çiçeğe sahip bitki türlerinde oluşan polen aynı çiçeğin dişicik tepesine tutunup tozlaşırsa ve kendi yumurtasını döllerse bu üreme şekline Erselik Üreme denir.

► Tam çiçeğe sahip aynı türe ait iki farklı bitki karşılıklı tozlaşırsa bu üreme şekline Çapraz Tozlaşma denir.

► Döllenme dişi organın yumurtalığında gerçekleşir. Sperm ile yumurtanın birleşmesiyle zigot oluşur. Zigot mitoz bölünmeler geçirerek önce embriyo sonra yeni bitkiciği oluşturur.

► Embriyo + çenek + besi doku oluşarak tohum meydana gelir.

Metagenez

► Bazı canlıların yaşam döngüsünde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip ederek üreme sağlanır. Bu olaya Döl Değişimi (Metagenez) denir.

Metagenez;

♦ Bazı alglerde

♦ Çiçeksiz tohumsuz bitkilerde (kara yosunu, eğrelti otu gibi)

♦ Bazı omurgasız hayvanlarda ve mantarlarda görülür.

Konjugasyon

► Paramesyum gibi bazı tek hücreli ökaryot canlılarda ve bazı bakterilerde kalıtsal çeşitliliği artırmak için aynı türün bireyleri arasında gerçekleşen gen aktarımına Konjugasyon denir.

► Konjugasyon bir eşeyli üreme yolu değildir. Ancak kalıtsal çeşitliliği sağlamasından dolayı eşeyli üreme özelliği taşır.

Konjugasyon Karşılaştırması
Bakteri Konjugasyonu	Paramesyum Konjugasyonu
Aynı türden iki canlı yanyana gelir.	Aynı türden iki canlı yanyana gelir.
Sitoplazmik köprü kurulur.	Sitoplazmik köprü kurulur.
Tek yönlü gen aktarımı olur.	Çift yönlü, karşılıklı gen aktarımı olur.
Mayoz bölünme ve döllenme görülmez. (Bakteriler n kromozomludur)	Mayoz bölünme ve döllenme görülür. (Paramesyum 2n kromozomludur)
Kalıtsal çeşitlilik sağlanır. Birey sayısı artmaz.	Kalıtsal çeşitlilik sağlanır. Birey sayısı artmaz.
Dayanıklı yavrular oluşur.	Dayanıklı yavrular oluşur.

Eşeyli Üremenin Genel Özellikleri

► Temeli; mayoz ve döllenme olaylarına dayanır.

► Üreme organları ve hücreleri görev alır.

► Kalıtsal çeşitlilik sağlar.

► Gamet oluşumu görülür. Genellikle iki farklı ataya ait gametlerin birleşmesiyle olur.

► Oluşan yavrular çevresel değişimlere dayanıklıdır ve adaptasyon yetenekleri yüksektir.

► Üreme hızı düşüktür. Az yavru oluşumu görülür.

Eşeyli ve Eşeysiz Üremenin Karşılaştırılması
Eşeyli Üreme	Eşeysiz Üreme
Temeli mayoz ve döllenmeye dayanır.	Temeli mitoz ve benzeri bölünmelere dayanır.
Kalıtsal çeşitlilik oluşturur.	Kalıtsal çeşitlilik oluşmaz. (Mutasyon ya da modifikasyonla oluşabilir)
Gamet oluşumu görülür.	Gamet oluşumu yoktur.
İki atadan yeni bireyler oluşur.	Tek atadan yeni bireyler oluşur.
Üreme hızı yavaştır.	Üreme hızı yüksektir.
Oluşan yavrular değişen çevre koşullarına dayanıklıdır. Adaptasyon yetenekleri yüksektir.	Oluşan yavrular değişen çevre koşullarına dayanıklı değildir. Adaptasyon yetenekleri düşüktür.

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Soru 1.

Aşağıda verilen ifadeleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğru ise “D”yi, yanlış ise “Y”yi işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız.

Sorunun Cevapları:

1. Yanlış (Y) - Mitoz hücreli canlıların tümünde üremeyi sağlar. Doğrusu: Mitoz bazı tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.

2. Doğru (D) - Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünün bozulmasıyla oluşur.

3. Yanlış (Y) - Vejetatif üremede oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlıdan farklıdır. Doğrusu: Vejetatif üreme eşeysiz üreme olduğu için oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlı ile aynıdır.

4. Yanlış (Y) - Mitozda homolog kromozomlar ayrılmaz. Doğrusu: Mitozda kardeş kromatitler ayrılır.

5. Doğru (D) - Mayoz sonucunda 4 haploit hücre oluşur.

6. Yanlış (Y) - Eşeyli üremenin temeli mitoz değil, mayozdur. Doğrusu: Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir.

7. Yanlış (Y) - Eşeysiz üreme çeşitlerinden tomurcuklanma, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. Doğrusu: Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejatatif ürme, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir.

8. Doğru (D) - İnterfaz evresi mitoz ve mayozda görülen bölünmeye hazırlık evresidir.

9. Yanlış (D) - Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Doğrusu: Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.

10. Doğru (D) - Tetrat ve sinapsis, mayozun profaz I safhasında görülür.

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Soru 2.

Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doğru ifadeleri kullanarak tamamlayınız.

1. ..................................... bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.

2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine ............................ ......... adı verilir.

3. Eşeyli üremenin temeli ..................................... ve ..................................... olaylarının art arda gerçekleşmesidir.

4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler ..................................... bireylerdir.

5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine ..................................... denir.

6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına ........................... adı verilir.

7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça ..................................... yeteneği azalır.

8. Hücre döngüsü ....................................... ve ....................................... olmak üzere iki evrede gerçekleşir.

9. ..................................... üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır.

10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre ..................................... evresidir.

Sorunun Cevapları:

Aşağıda, verilen cümleleri doğru ifadelerle tamamladık.

1. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.

2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine krossing over adı verilir.

3. Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenme olaylarının art arda gerçekleşmesidir.

4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler hermafrodit bireylerdir.

5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine sentromer denir.

6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına genom adı verilir.

7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.

8. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki evrede gerçekleşir.

9. Eşeysiz üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır.

10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre interfaz evresidir.

Konuya Ait Videolar

Üniteye Bağlı Diğer Konular

Mitoz ve Eşeysiz Üreme

20244

Mayoz ve Eşeyli Üreme

10620

Konu İle İlgili Sorular

Soru 1.

Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Bu süreçte homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve ayrılması, kalıtsal çeşitliliğin temelini oluşturur. Bu rastgele dağılım, her nesilde farklı gen kombinasyonlarının ortaya çıkmasına neden olur.

Soru: Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların rastgele dizilmesi kalıtsal çeşitliliği nasıl etkiler?