Konu Detayı Sayfası

Sindirim Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

11.Sınıf

İnsan Fizyolojisi

Sindirim Sistemi

11933

Sindirim Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

► Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için organik ve inorganik maddelere ihtiyaç duyarlar.

► Canlıların ihtiyaç duyduğu bu maddelere besin, bu maddeleri karşılama olaylarına ise beslenme denir.

► Her canlı yaşamını sürdürmek için besin kullanmak zorundadır.

Besinler şu amaçlar için kullanılır;

► Enerji elde etmek için,

► Özümleme (yapım) olaylarında kullanacakları yapı taşlarını (monomerleri) sağlamak için,

► Enzim, hormon gibi düzenleyici molekülleri sentezleyebilmek için besin kullanırlar.

► Üretici canlılar (ototroflar) yaşamları için gerekli organik besin maddelerini fotosentez ya da kemosentez ile kendileri üretir.

► Tüketici canlılar ise (heterotroflar) besinlerini hazır olarak alırlar.

Sağlıklı ve dengeli bir beslenme için gerekli olan besin maddeleri

Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Vitaminler
Su, tuz ve minerallerdir. (İnorganik besinler)

► Su, tuz, mineraller ve vitaminler sindirime uğramadan hücre zarından direk geçebilirler.

► Ancak karbonhidrat, yağ ve proteinler gibi kompleks besin maddeleri hücre zarından direk geçemezler.

► Bu maddelerin hücre zarından geçebilmesi için su ve enzimler yardımıyla kendilerini oluşturan yapı taşlarına (monomerlere) parçalanmaları gerekir. Bu olaya sindirim denir.

► Sindirim olayında görev alan organların oluşturduğu sisteme ise sindirim sistemi denir.

► İnsanda sindirim; hücre dışı yıkım olayıdır ve sindirim hidroliz ile gerçekleşir. Hidrolizde ATP enerjisi harcanmaz.

Sindirimde;

► Karbonhidratlar; glikoz,

► Yağlar; yağ asitleri ve gliserol,

► Proteinler ise amino asit birimlerine ayrışırlar.

Sindirime uğramadan hücre zarından direk geçebilen bazı maddeler

► Glikoz, fruktoz, galaktoz, riboz ve deoksiriboz

► Amino asitler

► Yağ asitleri, gliserol ve steroitler

► Vitaminler

► Nükleotitler

► Mineraller, tuzlar ve su

► Solunum gazları (O₂ ve CO₂)

Bu maddeler sindirime (hidrolize) uğramazlar.

Sindirim ile parçalanması gereken ve hücre zarından direk geçemeyen maddeler

► Maltoz, sükroz, laktoz, nişasta, glikojen, selüloz, kitin

► Proteinler, dipeptitler, tripeptitler

► Nötral yağlar (trigliseritler) ve fosfolipitler

► DNA, RNA, ATP

► Enzimler

Bu maddeler sindirime (hidrolize) uğrarlar.

Sindirim Çeşitleri

► Sindirim olayı mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.

► Kimyasal sindirim gerçekleştiği yere göre hücre içi ve hücre dışı sindirim şeklinde olur.

1. Mekanik (Fiziksel) Sindirim

► Besinlerin fiziksel olarak küçük parçalara ayrılmasıdır.

► Enzim kullanılmadan gerçekleşir.

► Besinlerin yapısında bulunan bağlar koparılmaz.

► Amacı; sindirilecek besin maddesinin yüzeyini arttırmaktır.

► Çünkü besinin yüzeyi ne kadar fazla olursa kimyasal sindirim o kadar hızlı olacaktır.

► Mekanik sindirim ile besinin yüzeyi arttığından kimyasal sindirimde rol alan enzimlerin çalışma hızı artar.

► Örnek; dişlerle yapılan çiğneme hareketi, midenin peristaltik hareketleri, safra salgısının yağları etkilemesi.

► Mekanik sindirimin olmaması kimyasal sindirimin daha yavaş olmasına neden olur.

2. Kimyasal Sindirim (Hidroliz)

► Büyük moleküllü besinlerin su ve enzimler yardımıyla yapı taşlarına ayrılmasıdır.

► Temel amacı; besinleri hücre zarından geçirebilecek hale getirmektir.

Kimyasal Sindirim Tablosu

Kompleks Organik Besin	Su İle Birleşir	Enzim ile	Yapı Taşına (Monomerlerine) Ayrılır
Proteinler	H₂O	Enzim	Amino Asitler
Karbonhidratlar	H₂O	Enzim	Glikoz
Yağlar	H₂O	Enzim	Yağ Asitler, Gliserol

► Sindirim reaksiyonları hidroliz olayıdır.

► Hidroliz; hem hücre içinde hem de hücre dışında olabilir.

► ATP enerjisi harcanmaz. Reaksiyonlar için gerekli olan enerji vucüt ısısından ya da ortam ısısından sağlanır.

► Ancak su kullanılır ve enzimler görev yapar.

► Besinlerin yapısındaki bağlar koparılır. (Glikozit, ester, peptit, fosfodiester bağları gibi)

Kimyasal sindirim gerçekleştiği yere göre;

1. Hücre içi sindirm,

2. Hücre dışı sindirim olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Hücre İçi Sindirim

► Besinler hücre zarı tarafından koful oluşturularak endositoz ile hücre içine alınır. (ATP enerjisi harcanarak)

► Endositoz ile hücre içine alınan besin katı ise fagositoz, sıvı ise pinositoz adını alır.

► Hücre zarından oluşan koful, hücre içinde lizozom organeli ile birleşir. (Lizozomda hücre içi hidroliz enzimleri bulunur. Bu enzimlerin proteinleri granüllü endoplazmik retikulum üzerindeki ribozomlarda sentezlenir ve golgi organelinde enzin olarak işlenir.)

► Lizozomdaki enzimler besinleri yapı taşlarına kadar parçalar.

► Lizozom organeli sadece hücre içi sindirimde görev alır. Hücre dışı sindirimde görev yapmaz.

► Oluşan besin monomerleri sitoplazmaya geçer ve hücre tarafından kullanılır.

Not

İnsanlarda bazı akyuvar (fagositoz yapan) hücrelerinde görülen hücre içi sindirim olayı savunma amaçlıdır.

Hücre içi sindirimi yaparak beslenen bazı canlılar;

► Amip, öglena, paramesyum

► Süngerler

► Sölenterler

2. Hücre Dışı Sindirim

► Büyük moleküllü besinlerin hücre dışında monomerlerine ayrıştırıldıktan sonra hücre içine alınarak kullanılmasıdır.

► Hücre dışındaki besinlerin sindirimi için; hücreler ekzositoz ile (ATP enerjisi harcayarak) hücre dışına enzim salgılarlar.

► Besinler monomerlerine ayrıştırıldıktan sonra pasif taşıma (difüzyon, kolaylaştırılmış difüzyon gibi) ve aktif taşıma ile hücre içine alınırlar.

Not

İnsanlar beslenme yoluyla aldıkları besinleri sindirim kanalında hücre dışı sindirim ile monomerlerine ayrıştırır.

► İnsanda hücre içi sindirim olayları da görülür.

► Örneğin; akyuvar ve makrofaj gibi savunma hücrelerinin mikroorganizmaları fagozitoz ile yok etmesi gibi.

Hücre dışı sindirimi yaparak beslenen bazı canlılar;

► Çürükçül (saprofit) canlılar; örnek mantarlar ve bazı bakteriler,

► Bazı omurgasızlar (toprak solucanı, çekirge larvaları gibi),

► Böcekçil bitkiler,

► Omurgalılar (insanlar)

Not

► Hücre dışı sindirim yapan ökaryot hücreli canlılar enzimlerini koful oluşturarak ekzositoz ile hücre dışına gönderirler.

► Bakteriler ise koful oluşturamadıkları için ekzositoz yapamazlar. Hücre dışına gönderecekleri enzimleri translokaz denilen taşıyıcı proteinler yardımıyla (hücre zarı üzerindeki) hücre dışına gönderirler.

Hücre dışı sindirimde sırası ile şu olaylar gerçekleşir.

► Granüllü endoplazmik retikulum üzerinde bulunan ribozomlarda protein sentezlenir.

► Bu proteinler golgi organeline taşınarak burada enzimlere dönüştürülür ve paketlenir.

► Koful şeklinde paketlenen enzimler hücre zarından dışarı gönderilir.

► Besinler hücre dışında parçalanır.

► Oluşan monomerler pasif ya da aktif taşıma ile hücre içine alınarak kullanılır.

Not

Hücre dışı sindirim olayı, hücre içi sindirime göre daha avantajlıdır. Çünkü hücre içine alınamayacak kadar büyük besinlerden de canlının faydalanması gerçekleşir.

Konuya Ait Çıkmış Sorular

Soru 1.

Bir araştırmacı, insanda, karaciğere giren ve çıkan damarlardaki kanda glikoz yoğunluğunu yemekten hemen önce ve bol karbonhidratlı yemekten bir süre sonra ölçmüş ve aşağıdaki bulguları saptamıştır

Bu bulgular, karaciğerin,

I. Fazla glikozu depolama

II. Glikojenden glikoz oluşturma

III. Gerektiğinde, kandaki glikoz miktarını yükseltme

İşlevlerinden hangilerine doğrudan kanıt sağlar?

(2000-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
E. I ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 2.

Azot atomları işaretlenmiş esansiyel (temel) amino asitlerle beslenen bir insanın karaciğer dokusu, belirli bir süre sonra incelenmiştir.

İncelenen dokuda bulunan,

I. Glikoz,

II. Protein,

III. Üre,

IV. Amonyak

Bileşiklerinden hangileri, işaretli azot taşımaz?

(2002-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve III
D. II ve III
E. III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 3.

U şeklindeki bir borunun M ve N kolları bir bağırsak zarıyla şekildeki gibi ayrılmıştır. M koluna glukoz çözeltisiyle nişasta, N koluna ise iyot çözeltisi konmuştur. (İyot nişasta ayıracıdır ve nişasta taneciklerini maviye boyar.)

Bu deneyin sonunda aşağıdakilerden hangisi beklenmez?

(2007-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. M kolunda çözelti yoğunluğunun değişmesi
B. M kolunda nişasta miktarının aynı kalması
C. N kolunda sıvı renginin maviye dönüşmesi
D. N kolunda iyot yoğunluğunun azalması
E. Kollardaki glukoz yoğunluğunun eşitlenmesi

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 4.

Dengeli beslenen normal bir insan, bir öğünde protein içeren besinlerden fazla miktarda tükettiğinde, vücudunda aşağıdakilerden hangisinin olması beklenir?

(2008-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Kan pH sında artma (bazikleşme)
B. İdrarda üre miktarında artma
C. Kanın ozmotik basıncında azalma
D. Kanda glukoz miktarında artma
E. İdrarda glukoz miktarında artma

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 5.

İnsanda,

I. Karaciğer,

II. Mide,

III. Pankreas,

IV. İnce bağırsak

Organlarından hangilerinin salgıları (hormonlar hariç), üretildikleri yerden başka bir yerde işlev görür?

(2008-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız III
B. I ve II
C. I ve III
D. II ve IV
E. III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 6.

Aşağıdaki tabloda X, Y, Z, T ve U maddeleri ile ilgili olarak karaciğerde gerçekleşen bazı metabolizma olayları verilmiştir.

Not: Gerçekleşen olaylar + ile gösterilmiştir.

Tablodaki bilgilere göre, X, Y, Z, T ve U maddelerinden hangisi glikojeni göstermektedir?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. X
B. Y
C. Z
D. T
E. U

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 7.

Yukarıdaki tabloda insanda karbonhidrat ve protein sindiriminin bazı aşamaları verilmiştir.

Tabloda I, II ve III ile gösterilen enzimler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Amilaz Kimotripsin Pepsin
B. Amilaz Pepsin Kimotripsin
C. Tripsin Amilaz Kimotripsin
D. Tripsin Kimotripsin Amilaz
E. Kimotripsin Pepsin Amilaz

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 8.

Aşağıdakilerden hangisinin yapısında endoderm kökenli hücreler bulunur?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Kemik
B. Beyin
C. Kas
D. Kıkırdak
E. Pankreas

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 9.

İnsan midesinde gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi, salgıladığı salgılardan kendisini korumaya yönelik değildir?

(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. Pepsinin aktif olmayan formda salgılanması
B. Midenin iç yüzeyini kaplayan epitel hücrelerinin sık sık yenilenmesi
C. Midenin iç yüzeyinin mukus tabakasıyla kaplanması
D. İçerdiği besin miktarına göre midenin hacmini değiştirebilmesi
E. Midede HCl ve pepsinojenin farklı hücrelerden salgılanması

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Şık	Midenin Kendini Koruması ile İlgili mi?	Açıklama
A	Evet ✅	Pepsin, proteinleri parçalayan güçlü bir enzimdir. Eğer aktif formda salgılansaydı, mide kendi dokularını sindirebilirdi. Pepsinojen olarak salgılanıp HCl ile aktive edilerek pepsine dönüşmesi, mideyi korur.
B	Evet ✅	Mide asidinden zarar gören hücreler hızla yenilenerek midenin bütünlüğünü korur.
C	Evet ✅	Mukus tabakası, mideyi HCl’den koruyarak mide duvarının sindirilmesini engeller.
D	Hayır ❌	Mide hacminin genişleyip daralması sindirim sürecinin düzenlenmesiyle ilgilidir, ancak mideyi kendi asidinden veya enzimlerinden koruma işlevi yoktur.
E	Evet ✅	HCl ve pepsinojen farklı hücrelerden salgılanır, böylece pepsinojen mide duvarına zarar vermeden aktif hale geçer.

Soru 10.

Bir hücrelilerden memelilere kadar canlılarda boşaltımla görevli yapı ve sistemlerin temel ve ortak görevi aşağıdakilerden hangisidir?

(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. Kan pH’sini ayarlama
B. Su-iyon dengesini koruma
C. Azotlu atıkların atılmasını sağlama
D. Hormon üretme
E. Kanı toksik maddelerden arındırma

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 11.

İnsanda sindirilerek bağırsaklardan emilen yağların en yoğun olarak bulunduğu damar aşağıdakilerden hangisidir?

(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))

A. İnce bağırsak toplardamarı
B. Karaciğer üstü toplardamarı
C. Sol köprücük altı toplardamarı
D. Kalın bağırsak toplardamarı
E. Kapı toplardamarı

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 12.

Bir insanın karaciğer hücresiyle mide epitel hücresi arasında aşağıdakilerden hangisi bakımından farklılığın olması beklenmez?

(2012-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Hücre şekli
B. Hücre zarındaki glikoproteinlerin dağılımı
C. İçerdikleri mitokondri sayısı
D. Kromozom sayısı
E. İçerdikleri enzim çeşidi.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 13.

Normal bir insanda, aşağıdakilerin hangisinde verilen organ, karşısındaki işlevi yapmaz?

(2012-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Organ → Akciğer, İşlev → Kandan karbondioksitin uzaklaştırılması
B. Organ → Böbrek, İşlev → Kandaki üre ve fazla tuzun süzülmesi
C. Organ → Karaciğer, İşlev → Kandaki zararlı maddelerin zararsız hale getirilmesi
D. Organ → Mide, İşlev → Yağların tümünün kana geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalanması
E. Organ → Pankreas, İşlev → Bazı sindirim enzimlerinin sentezlenmesi

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 14.

İnsanda;

I. Sindirim enzimlerinin bir çoğunun inaktif olarak salgılanması,

II. Sindirim enzimlerinin farklı pH'li ortamlarda etkin olması,

III. İnce bağırsakta emilme yüzeyinin villuslarla artırılmış olması,

IV. Sindirim kanalının bazı hücreler tarafından salgılanan mukus ile kaplanması

Olaylarından hangilerinin, sindirim kanalının sindirim öz sularının içeriğinden zarar görmemesi için gelişmiş olduğu söylenebilir?

(2013-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. I ve II
B. I ve III
C. I ve IV
D. II ve III
E. III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 15.

İnsanda ince bağırsaktan kana emilen işaretli bir glikoz molekülünün, en kısa yoldan beyne ulaşması sürecinde;

I. Karaciğer,

II. Böbrek,

III. Kalp,

IV. Akciğer

Organlarının hangilerinden geçmesi gerekir?

(2022-YKS-Alan Yeterlilik Testleri (AYT))

A. Yalnız IV
B. I ve II
C. ll ve III
D. I, III ve IV
E. II, III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Konuya Ait Videolar

Konu İle İlgili Sorular