Konu Detayı Sayfası
Komünitede Türler Arasında Simbiyotik İlişkiler
Komünitede Türler Arasında Simbiyotik İlişkiler
► Komünitelerin yapısını ve dinamiklerini etkileyen diğer durumlar, komünitede bulunan türler arasındaki simbiyotik ilişkilerdir.
► Birbiriyle doğrudan temas hâlinde olan ayrı türden organizmalar arasındaki ekolojik ilişkiye simbiyotik ilişki denir.
Birlikte yaşayan türleri etkileme biçimine göre dört çeşit simbiyotik ilişki biçimi vardır.
1. Mutualizm
2. Kommensalizm
3. Amensalizm
4. Parazitizm
1. Mutualizm
► Her iki organizmanın yarar sağladığı simbiyotik ilişki biçimine mutualizm denir.
► Mutualist ilişkide taraflar, yaşamlarını sürdürmek için karşı tarafın iş birliğine ihtiyaç duyar.
► Genellikle farklı özelliklere sahip olan türlerin bireyleri, kendilerinde eksik olan özelliği tamamlamak amacıyla mutualistik ilişki kurar.
► Örneğin ototrof olan alg ile heterotrof olan mantar arasında kurulan mutualistik ilişkide mantar algin ürettiği besinden, alg de mantarın depoladığı su ve minerallerden yararlanır.
► Bu sayede oluşan birliğe liken denir. Her iki tarafın da yararlandığı bu ilişkideki bireylerin birlikte hayatta kalma şansları daha yüksek olur
► Fasulye, fiğ, bakla, soya vb. bitkilerin köklerinde içinde Rhizobium cinsi bakteriler olan nodüller oluşur.
► Bu bitkilerle bunların köklerindeki nodüllerde bulunan Rhizobium cinsi bakteriler arasında mutualist ilişki gözlenir.
► Köklerdeki yumrularda yaşama ortamı bulan bakteriler, heterotroftur ve yaşamak için bitkinin ürettiği besini kullanır.
► Bakteriler, bunun karşılığında da havadaki serbest azotu bağlayarak bitkinin kullanabileceği azotlu bileşikleri üretir.
► Böylece ototrof olan bitki de metabolizması için gerekli olan azotlu organik bileşikleri kolayca elde etmiş olur.
► Bu nedenle köklerinde Rhizobium bakterisi bulunan bitkiler, diğerlerine göre daha hızlı büyür ve gelişir. Bu da bitkinin rekabet gücünü artırır.
► Bitkilerle mantarlar arasında mikoriza adı verilen mutualistik bir ilişki bulunur.
► Bitkilerin köklerinin etrafını saran mantarlar, köklerin yüzey alanını artırarak bitkinin daha fazla su almasına yardımcı olurken bitkinin ürettiği organik besinlerle beslenir.
► Otçul hayvanlarla bu hayvanların bağırsağına yerleşen bakteriler arasındaki mutualistik ilişkide bakteriler, bitkilerin hücre duvarındaki selülozu parçalar.
► Bu, otçul hayvanın yediği bitkilerden daha fazla besin elde etmesini sağlar.
► Bakteriler de hayvanın midesinde ya da bağırsağında yaşama ortamı ve besin bulmuş olur.
► Hem etçil hem de otçul beslenen insanların da bağırsaklarında bakterilerle mutualistik ilişki bulunmaktadır.
► İnsan kalın bağırsağında doğal olarak bulunan ve bağırsak florasını oluşturan mikroorganizmalar vardır.
► İnsan bağırsağında yaşama ortamı ve besin bulan bakteriler, ürettikleri B6, B12 ve K vitaminleriyle insan sağlığına olumlu katkıda bulunur.
► Bu bakteriler ayrıca insan bağırsağında zararlı mikroorganizmaların çoğalmasını ve vücuda alınmasını engeller, sindirime uğramamış atıkları fermente ederek bazı zararlı maddeleri yok eder, kabızlık ve ishali önler, bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkıda bulunur. Kalın bağırsaktaki floranın antibiyotik kullanımı gibi nedenlerle bozulması çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
2. Kommensalizm
► Taraflardan birinin yarar sağladığı ancak diğerinin etkilenmediği ilişki biçimine kommensalizm denir.
► Kommensalizme örnek olarak etçil olan sığır kuşları gibi bazı kuşlar ile otçul olan bizon, sığır, at gibi hayvanlar arasındaki ilişki verilebilir.
► Otçul hayvanlar bitkileri ağızlarıyla koparırken toprakta gizlenmiş bazı böceklerin de açığa çıkmasına neden olur.
► Bunu izleyen sığır kuşları bu böcekleri yiyerek beslenir.
► Köpek balıklarıyla bunlara tutunmuş küçük balıklar arasında da kommensalizm görülür.
► Küçük balıklar, köpek balıklarına tutunarak hareket eder ve onların artıklarıyla beslenirken köpek balıkları bundan etkilenmez.
3. Amensalizm
► Etkileşim hâlinde olan iki tür organizmadan birinin hiç etkilenmemesine karşılık diğer organizmanın zarar görmesi amensalizm olarak tanımlanır.
► Amensalizme bir mantar Penicillium notatum (Penisilyum notatum) ve bazı bakteri türleri arasındaki ilişki örnek verilebilir.
► Mantar, ürettiği penisilinle bakterilerin ölmesine yol açarken kendisi bu durumdan etkilenmez.
► Ceviz ağacıyla diğer bitkiler arasında da benzer bir ilişki vardır.
► Ceviz ağacı diğer bitkilere zehir etkisi yapan bir madde salgılar. Bu madde ceviz ağacına yakın yerlerde başka bitkilerin yetişmesini olanaksız kılar ancak ceviz ağacını etkilemez.
4. Parazitizm
► Canlılar arasında görülen bir diğer simbiyotik ilişki biçimi olan parazitizmde taraflardan biri yarar sağlarken diğer taraf zarar görür.
► Parazitizmde yarar sağlayan canlıya parazit, parazitin üzerinde veya içinde yaşadığı canlıya da konak denir.
► Parazitlerin sindirim enzim sistemleri genellikle iyi gelişmediğinden bunlar besin gereksinimlerini konaktan karşılayarak yaşar ve konağın zarar görmesine neden olur.
► Bu zararın boyutu, konağın zayıflaması ve gelişiminin yavaşlaması biçiminde olabileceği gibi zamanla konağın ölümüyle sonuçlanacak kadar büyük de olabilmektedir.
Parazitler;
1. Bir hücreli,
2. Bitkisel ve
3. Hayvansal parazitler olmak üzere üçe ayrılır.
1. Bir Hücreli Parazitler:
► İç parazit olup çeşitli doku veya organlara yerleşerek çoğalır ve hastalık oluşturur.
► Konak canlıda hastalık yapan parazit canlılara patojen denir.
► Bazı bakteriler, mantarlar, virüsler ve bazı bir hücreliler patojenlere örnek verilebilir.
► Zatürre, amipli dizanteri, uyku hastalığı ve sıtma bir hücreli parazitler nedeniyle oluşan hastalıklardandır.
2. Bitkisel Parazitler:
► Bir başka bitki üzerine yerleşerek yaşamını sürdüren bitkilerdir.
► Yarı parazit olan ökse otu [Viscum album (Viskum album)] ve tam parazit olan canavar otu [Orobanche (Orobanke)] bunlara örnektir.
► Ökse otunun ksilem boruları gelişmediğinden konak bitkinin ksileminden su ve mineralleri emer. Ancak kendisi fotosentez yapabildiği için kendi organik besinlerini üretir. Bu nedenle yarı parazit olarak adlandırılır.
► Canavar otu ise fotosentez yapamadığı için yaşamsal olarak konak bitkiye bağımlıdır. Bu nedenle tam parazit olarak adlandırılır.
► Domates, patates, tütün, mercimek, bakla ve ayçiçeği gibi kültür bitkilerinde ciddi zararlara yol açan canavar otu, zamanla bitkinin ölmesine neden olabilir.
3. Hayvansal Parazitler:
► Hayvansal parazitler, konağın içinde veya dışında yerleşmelerine göre iç parazit veya dış parazit olarak adlandırılır.
► İnsan ve hayvanlarda bulunabilen iç parazitlere kalın bağırsakta yaşayan tenya ve bazı yuvarlak solucanlar gibi hayvanlar örnek verilebilir.
► Çok hızlı üreme yeteneğine sahip olan bu hayvanlar, sindirim sistemleri gelişmemiş olduğundan konağa bağımlı olarak yaşar.
► İç parazitler, konağın besinini tüketerek onun yetersiz beslenmesine yol açar. Karaciğer dokusuna tutunarak yaşayan ve yassı solucan olan karaciğer kelebeği de insanlara zarar veren iç parazitlerdendir.
► Bitkilerin üzerinde yaşayan ve yapraklardan emdikleri besin maddeleriyle beslenen yaprak bitleri, bitkilerde bulunan dış parazitlerdendir.
► Bit, pire, kene, sivrisinek gibi dış parazitler insan ve hayvanların kanını emerek beslenir. Dış parazitler de konağın zayıf düşmesine ve gelişim geriliğine neden olur.
► Parazitler, konak canlıda büyüme ve gelişme geriliğine yol açar.
► İnsanlarda bulunan parazitler kansızlığa, bağışıklık direncinin düşmesine, bazı hastalıkların bulaşmasına neden olur.
► Örneğin bit ve pirelerden tifüs ve dizanteri gibi hastalıklar bulaşabilmektedir.
► Bazı kene türleri tarafından insanlara bulaştırılan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi’nin etkeni olan virüs, öldürücü etkiye sahiptir.
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
Kapalı bir deney ortamında, deneyin başlangıcından 24 saat sonra, karbondioksit ve serbest azot miktarının azaldığı, oksijen miktarının arttığı gözleniyor.
Bu değişikliğe, aşağıdakilerin hangisinde verilen iki canlı grubunun birlikte yaşaması neden olur?
(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. Yeşil bitki – MantarB. Parazit bitki – Mantar
C. Baklagiller – Nitrifikasyon bakterileri
D. Yeşil bitki – Parazit bitki
E. Mantar – Çürükçül bakteriler
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Bir deneyde, bir hücrelilerden üç canlı türü K, L, M ve N besinlerinin her biri ile ayrı ayrı beslenmiş ve gelişme durumları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Birbirleriyle yarışma halinde olmayan bu üç canlı türü bir arada yetiştirilirken, üçünün de çok iyi gelişebilmesi için aşağıdakilerin hangisinde verilen besin karışımı kullanılmalıdır?
(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))
A. K ve LB. K ve M
C. L ve N
D. K, L ve M
E. K, M ve N
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Beslenme ile ilgili olarak;
I. Ökse otu ile akasya ağacı
II. İnsan ile insan bağırsağında B vitamini sentezleyen bakteri
III. İnsan ile insan alyuvarındaki plazmodyum
IV. Bir likendeki alg ile mantar
Arasındaki ilişkilerden hangileri, termit ile termit bağırsağında selülozu sindiren kamçılı bir hücrenin arasındaki ilişkiye benzer?
(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))
A. I ve IIB. I ve III
C. II ve III
D. II ve IV
E. III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Protista âleminde yer alan Paramecium bursaria ile yeşil bir alg olan Zoochlorellae arasında farklı bir simbiyotik ilişki vardır. Paramesyum, sitoplazmasında yaşayan algin ışıktan yararlanabileceği ortamlara hareket eder. Çevresel faktörlere karşı algi korur. Alg, paramesyumun metabolik atıklarından ve ürettiği karbondioksitten yararlanarak organik besin sentezler. Paramesyum da algin sentezlediği organik besin ve oksijenden yararlanır.
Buna göre Paramecium ile alg arasındaki simbiyotik ilişki tipi aşağıdakilerden hangisidir?
(MEBİ 20.01.2025 AYT Deneme Sınavı)
A. NötralizmB. Mutualizm
C. Parazitizm
D. Amensalizm
E. Kommensalizm
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Aşağıda, aynı ekosistemde yaşayan canlılar arasındaki simbiyotik etkileşimlerle ilgili örnekler verilmiştir:
I. Baklagil ve baklagil köklerindeki nodüllerde yaşayan bakteri birlikteliğinde bakteri, havadaki azot gazını bağlayarak baklagilin azotu kullanabilmesini sağlarken baklagil ise bakteriye organik besin sağlar.
II. Mandalar ile bir çayırdaki böceklerin birlikteliğinde mandalar, otlamaları sırasında otlar arasındaki böcekleri ezerken kendisi bu durumdan bir fayda sağlamaz.
III. Sucul kaplumbağalar ve onların kabukları üzerinde yaşayan yosunların birlikteliğinde yosunlar, kaplumbağalar sayesinde yer değiştirip korunurken kaplumbağalar bundan etkilenmez.
Bu örnekler ile simbiyotik etkileşim çeşitleri aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
(2021-YKS-Alan Yeterlilik Testleri (AYT))
A. Kommensalizm → III, Mutualizm → II, Amensalizm → IB. Kommensalizm → I, Mutualizm → II, Amensalizm → III
C. Kommensalizm → II, Mutualizm → I, Amensalizm → III
D. Kommensalizm → I, Mutualizm → III, Amensalizm → II
E. Kommensalizm → III, Mutualizm → I, Amensalizm → II
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Bitkiler yaprakları, kökleri ve çürümüş kısımlarından çevreye çeşitli primer ve sekonder metabolitler salabilir. Çevreye salınan moleküller diğer bitkilerin büyümesini yavaşlatarak ya da durdurarak, bileşikleri üreten bitkinin ışık, su veya minerallere erişimini artırır.
Buna göre, bitkiler arasındaki bu etkileşim tipini ifade etmek için aşağıdaki kavramlardan hangisi kullanılabilir?
A. AllelopatiB. Rekabet
C. Parazitizm
D. Kommensalizm
E. Amensalizm
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Protista âleminde yer alan Paramecium bursaria ile yeşil bir alg olan Zoochlorellae arasında farklı bir simbiyotik ilişki vardır. Paramesyum, sitoplazmasında yaşayan algin ışıktan yararlanabileceği ortamlara hareket eder. Çevresel faktörlere karşı algi korur. Alg, paramesyumun metabolik atıklarından ve ürettiği karbondioksitten yararlanarak organik besin sentezler. Paramesyum da algin sentezlediği organik besin ve oksijenden yararlanır.
Buna göre Paramecium ile alg arasındaki simbiyotik ilişki tipi aşağıdakilerden hangisidir?
(MEBİ 20.01.2025 AYT Deneme Sınavı)
A. NötralizmB. Mutualizm
C. Parazitizm
D. Amensalizm
E. Kommensalizm
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Canlılar arasındaki simbiyotik ilişkilerde aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A. MutualizmB. Saprofitlik
C. Kommensalizm
D. Yarı parazitlik
E. İç parazitlik
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Mantarlar,
I. Alglerle liken oluşumu,
II. Bitkilerde mikoriza oluşumu,
III. İnsanda hastalık oluşumu,
IV. Atmosferdeki oksijen oranının artması
Olaylarından hangilerinde rol oynar?
A. I ve IIB. I ve III
C. II ve IV
D. I, II ve III
E. II, III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Bir deneyde, bir hücrelilerden üç canlı türü K, L, M ve N besinlerinin her biri ile ayrı ayrı beslenmiş ve gelişme durumları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Birbirleriyle yarışma halinde olmayan bu üç canlı türü bir arada yetiştirilirken, üçünün de çok iyi gelişebilmesi için aşağıdakilerin hangisinde verilen besin karışımı kullanılmalıdır?
(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))
A. K ve LB. K ve M
C. L ve N
D. K, L ve M
E. K, M ve N
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 6.
Aşağıdaki hayvansal parazitlerden hangisinde sindirim sistemi gelişmemiştir?
A. MutualizmB. Saprofitlik
C. Kommensalizm
D. Yarı parazitlik
E. İç parazitlik
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 7.
Beslenme ile ilgili olarak;
I. Ökse otu ile akasya ağacı
II. İnsan ile insan bağırsağında B vitamini sentezleyen bakteri
III. İnsan ile insan alyuvarındaki plazmodyum
IV. Bir likendeki alg ile mantar
Arasındaki ilişkilerden hangileri, termit ile termit bağırsağında selülozu sindiren kamçılı bir hücrenin arasındaki ilişkiye benzer?
(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))
A. I ve IIB. I ve III
C. II ve III
D. II ve IV
E. III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 8.
Aşağıdaki hayvansal parazitlerden hangisinde sindirim sistemi gelişmemiştir?
A. Kan emen keneB. Deri döküntüleriyle beslenen uyuz böceği
C. Bağırsakta yaşayan tenyalar
D. Kan emen sivrisinek
E. İnsan kanı ile beslenen pireler
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 9.
Tam parazit ve yarı parazit olarak beslenen iki bitki türü için;
I. Konak bitkiye bağlı olarak yaşamını sürdürme
II. Kloroplast organeline sahip olma
III. Emeç adı verilen köklerini üzerinde yaşadığı bitkinin iletim demetlerine uzatma
IV. İnorganik madde gereksinimini hazır olarak karşılama
Özelliklerinden hangileri ortak olabilir?
A. I ve IIB. I ve III
C. II ve III
D. II ve IV
E. I, III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 10.
Kapalı bir deney ortamında, deneyin başlangıcından 24 saat sonra, karbondioksit ve serbest azot miktarının azaldığı, oksijen miktarının arttığı gözleniyor.
Bu değişikliğe, aşağıdakilerin hangisinde verilen iki canlı grubunun birlikte yaşaması neden olur?
(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. Yeşil bitki – MantarB. Parazit bitki – Mantar
C. Baklagiller – Nitrifikasyon bakterileri
D. Yeşil bitki – Parazit bitki
E. Mantar – Çürükçül bakteriler
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...