Hayvanlar Alemi

6. HAYVANLAR ALEMİ

► Tamamı çok hücreli ökaryot canlılardır.

► Tamamı O₂'li solunum yapar. Omurgalı hayvanların çizgili kaslarında laktik asit fermantasyonu da gerçekleşir.

► Hücre duvarı ve kloroplast taşımazlar.

► Fotosentez yapmazlar. Ototrof beslenen türleri yoktur.

► Tümü heterotrof olarak beslenir.

► Çoğunlukla aktif hareket ederler.

► Büyüme ve gelişmeleri sınırlıdır.

► Depo karbonhidratları glikojendir. Yani glikozun fazlasını glikojen olarak depo ederler.

► Bazı basit yapılı hayvanlar hariç büyük bir kısmında yaşamsal fonksiyonları yerine getirmek üzere özelleşmiş doku ve organlar vardır. (epitel, bağ, kas, sinir gibi dokular)

► Hem eşeyli hem eşeysiz üreme görülür.

► Hayvanlar alemindeki canlıların sınıflandırılmasında dikkate alınan ilk kriter omurganın varlığıdır.

Buna göre hayvanlar alemi 2 şubeden oluşur.

1. Omurgasız Hayvanlar

2. Omurgalı Hayvanlar

Omurgasız Hayvanlar

► Hayvanlar âleminin en geniş grubudur.

► Bazılarında kıkırdak ve kemikten oluşan iç iskelet vardır.

► Vücutlarının sırt kısmında omurga bulunmaz.

► Omurga olmadığı için sinir şeritleri karın kısmındadır.

► Bazılarında dış iskelet bulunur. Dış iskelet; organik ve inorganik maddelerden oluşur. Vücudun dışında bulunur. Kaslar iskelete içeriden bağlanır. İskelet esnek bir yapıda olmadığı için hayvanın büyümesini sınırlar ve zaman zaman atılır. Bazılarında ise iç iskelet bulunur (süngerlerde ve derisi dikenlilerde olduğu gibi).

► Bir kısmı suda bir kısmı karada yaşar. Suda yaşayanlarda solungaç solunumu, karada yaşayanlarda ise trake solunumu veya hücre yüzeyi ile solunum görülebilir.

► Omurgasız hayvanlarda genellikle açık kan dolaşımı görülür. Açık kan dolaşımında kan, damarlar ve dokular arasındaki Sinüs denilen boşluklarda dolaşır. Kılcal damarlar bulunmaz. Kanın vücuttaki dolaşımı yavaş olur.

► Kapalı kan dolaşımı yapanlar da vardır. Örneğin; ahtapot, mürekkep balığı ve halkalı solucanlarda kapalı kan dolaşımı görülür.

► Çoğunluğu eşeyli üreme yapar. Hermafrodit olan türleri vardır. Bazıları ise eşeysiz olarak çoğalır. (tomurcuklanma veya rejenerasyon ile)

► Boşaltımdan sorumlu yapıları; alev hücreleri, nefridyumlar ve malpighi tüpleridir. Böbrek bulunmaz.

► Embriyonik dönemde solungaç yarıkları görülmez.

► Vücutları genellikle segmentsizdir (parçalı değil). Ancak halkalı solucanlar ve eklem bacaklıların vücutları segmentlidir.

► Vücut simetrileri genellikle Radyal (Işınsal) Simetri gösterir. (Vücut merkezinden geçen herhangi bir düzlem vücudu iki eşit parçaya bölüyorsa buna Radyal Simetri denir. Örneğin; Deniz Yıldızı, Hidra gibi canlıların vücudu radyal simetrilidir.)

► Ancak solucanlar ve eklem bacaklıların vücut simetrileri Bilateral Simetrilidir. (Boydan ve ortadan geçen düzlem vücudu iki eşit parçaya bölüyorsa buna Bilateral Simetri denir.)

► Ayrı eşeyli ve aynı eşeyli (hermafrodit) olanları vardır. (Dişi ve erkek üreme sisteminin aynı canlıda bulunmasına Hermafrodit denir. Bu canlılar kendi kendilerini dölleyebilirler. Örneğin; yassı ve toprak solucanları hermafrodittir.)

Omurgasız hayvanlar altı gruba ayrılarak incelenir:

Süngerler

► Süngerlerin tamamı çok hücrelidir. Hayvanlar aleminin en basit olanıdır.

► Hücreleri tam olarak farklılaşmadığı için doku, organ ve sistemleri bulunmaz.

► Duyu, sinir ve kas hücreleri bulunmadığı için aktif hareket edemezler.

► Vücutlarında çok sayıda Por denilen açıklıklar bulunur. Bu açıklıklardan giren su ile süngerlerin vücut hücreleri arasında; gaz alışverişi, besin alımı ve atıkların uzaklaştırılması (difüzyon ile) sağlanır.

► İç iskelet taşırlar. İç iskeletleri inorganik ve organik maddelerden oluşmuştur.

► Yakaladıkları mikroorganizmaları ve organik parçaçıkları hücre içine alarak hücre içi sindirim yolu ile parçalarlar.

► Çoğu denizlerde çok azı ise tatlı sularda bir zemine bağlı olarak hareketsiz yaşarlar.

► Embriyonik tabakalardan biri olan Mezoderm Tabakası taşımazlar. (Endoderm ve Ektoderm tabakaları vardır.)

► Vücutları torba, kadeh veya vazo şeklindedir.

► Asimetrik (şekilsiz) veya radyal simetri vücut yapısına sahiptirler.

► Eşeyli ve eşeysiz yolla üreyebilirler.

► Çoğu sünger Hemafrodittir (Çift eşeyli). Aynı canlı hem yumurta hem sperm üretir. Kendi kendini dölleyebilir.

► Rejenerasyon (kendini yenileme) yetenekleri yüksektir.

► Vücutları parçalara ayrıldığında, her bir parçadan yeni bir canlı oluşabilir. Bazı sünger türleri ev ve vücut temizliğinde kullanılmaktadır.

► Banyo süngeri, fıçı süngeri, vazo ve cam süngeri bunlara örnek verilebilir.

Sölenterler

► Süngerlerden daha gelişmiş organizasyona sahip hayvanlardır.

► Çoğu denizlerde çok azı ise tatlı sularda yaşar.

► Denizanası, hidra, denizşakayığı ve mercanlar sölenterlere grubundan canlılardır.

► Sölenterlerde; sabit ve serbest yüzücü olmak üzere iki genel vücut formu vardır.

► Sabit vücut formuna sahip olanlar; hidra, mercan ve denizşakayığıdır.

► Yüzücü vücut formuna ise denizanaları örnek verilebilir.

► Vücutları doku düzeyinde bir organizasyona sahiptir. Bu nedenle kas ve sinir dokuları ile üreme organları bulunur. Ancak boşaltım ve solunum sistemleri yoktur.

► Hücrelerinin çoğu su ile doğrudan temas halinde olduğu için madde alışverişi vücut yüzeyi ile yapılır.

► Bazı türleri diğer canlılarla karşılıklı faydaya dayalı (mutualist) ortak yaşam şekilleri oluşturabilir.

► Deniz anemonu ile palyaço balığı arasındaki birliktelik.

► Bazı sölenterler mavi renkli bir ışık saçar. Buna Biyolüminesans denir. Bu ışık; avlanmak, avcılardan korunmak, kendi türü ile ya da diğer türlerle ilişki kurmak için kullanılır.

► Eşeysiz üremeleri tomurcuklanma ile eşeyli üremeleri ise Metagenez ile olur. (Metagenez; eşeyli ve eşeysiz çoğalmanın birbirini takip ettiği özel üreme şeklidir.)

► Ayrı ayrı veya koloni halinde yaşayan türleri vardır.

► Süngerlerde olduğu gibi embriyonik tabakalarda Mezoderm yoktur. Sadece Endoderm ve Ektoderm Tabakalarından gelişirler.

► Çoğunun hayat döngüsünde iki evre görülür. Bunlar;

1. Polip Evresi,

2. Medüz Evresidir.

► Polipler genellikle hareketsizdir ve başkalaşım (metamorfoz) geçirerek Medüzleri oluştururlar.

► Medüzler ise; hareketlidir. Örneğin; denizanası bir çok sölenterin medüz biçimidir.

► Sölenterlerin vücutlarında hem ağız hem de anüs görevi yapan tek açıklık bulunur.Bu açıklığın etrafında Tentakül denilen kamçı benzeri uzantıları vardır. Tentaküller; besinlerini yakalamak ve düşmanlarından korunmak için kullanılır.

► Vücutları radyal (ışınsal) simetriye sahiptir.

Solucanlar

► Bazıları mikroskobik, bazıları metrelerce uzunlukta olabilmektedir.

► Tatlı ve tuzlu sularda, karada, toprakta ve canlı vücudunda parazit olarak yaşayan türleri vardır.

► Vücutları bilateral simetri yapılıdır. Genelde yuvarlak veya yassı şekillidir.

► Embriyonik dönemde mezoderm tabakasının oluşumu solucanlarla başlar.

► Eşeyli ve eşeysiz olarak çoğalırlar. Bazı türleri hermafrodittir.

► Solucanlar 3 grupta incelenir.

Yassı Solucanlar

► Parazit veya serbest yaşayan türleri vardır.

► Vücutları bilateral simetrili olup yassı ve incedir. Ağız ve anüs görevi yapan tek açıklık bulunur.

► Eşeyli ya da eşeysiz üreyebilirler. Genellikle hermafrodit canlılardır.

► İlk özelleşmiş boşaltım organı Protonefridyum'dur ve yassı solucanlarda görülür.

► İlk merkezi sinir sisteminin görüldüğü canlıdır. İp merdiven sinir sistemi görülür.

► Denizlerde, tatlı sularda ve nemli ortamlarda yaşar.

► Bu canlıların 20.000 civarında türü bulunur.

► Çoğu sindirim sistemi gelişmediğinden başka canlıarın üzerinden beslenir yani parazittir.

► Parazit olanlar, insanlarda ve hayvanlarda hastalık yapar.

► Planarya, Tenya, Karaciğer Kelebeği yassı solucanlardır.

Yuvarlak solucanlar

• Yuvarlak ve uzun bir vücut yapısına sahiptir.
• Bazıları insan, hayvan ve bitkiler üzerinde asalak olarak yaşar.
• Bazıları ise tatlı sularda, denizlerde ve nemli bölgelerde yaşar.
• Ağız ile başlayıp anüs ile biten çift açıklıklı sindirim sistemi ilk defa yuvarlak solucanlarda görülmüştür.
• Çoğu, parazit olup ayrı eşeylidir.
• Solunum ve boşaltım sistemleri gelişmemiş olan bu solucanlar, solunumlarını vücut yüzeyi ile yapar.
• Kıl kurdu, Ascaris (bağırsak solucanı) , Trichinella (trişin), Kancalı Kurt bu gruptandır ve insanlarda parazit olarak bilinen türlerdir.

Halkalı Solucanlar

• Nemli ortamlarda yaşar. Bu solucanların vücutları segmentlidir. iki açıklığı olan gelişmiş bir sindirim sistemleri vardır.
• Halkalı solucanlar, nemli deri ile solunum yapar.
• Rejenerasyon (yenilenme) yetenekleri yüksek olan bu solucanlar, erkek ve dişi üreme organlarının ikisi de bulunduğu hâlde, karşı cinsle döllenme yapar.
• Bunlarda kapalı kan dolaşım sistemi görülür.
• Kan, halkalı solucanlarda vücut boşluğuna akmaz, damarlar içinde dolaşır. Toprak solucanı, poliket ve sülük bu gruptandır.

1. Solucanların suda yaşayanları solungaç solunumu, karada yaşayanlar ise deri solunumu yapar,
2. Boşaltım özel yapılanyla olur.
3. Beyin ve sinir sistemleri bulunur.
4. Bunlar, eşeyli ürer, halkasal ve boyuna kaslarla hareket eder.
5. Toprak solucanlarının faaliyeti ile toprak havalanır, toprağın su geçirgenliği artar.
6. Bu solucanlar aynı zamanda azotlu atıklar bırakarak toprağın verimini artırır.

B) Omurgalı Hayvanlar

• Omurgalılar, kıkırdak ve kemikten yapılmış eklemli iç iskelete sahiptir.
• Sinir kordonu, beyin ve omuriliği; notokord ise gelişip omurgayı oluşturur.
• Bu canlılarda beyin, kemik ve kıkırdakla korunan kafa bölgesindedir ve beyinden bir çift göz gelişmiştir.
• Embriyonik dönemde omurga oluşumu başlar.
• Omurgalılar hareketlerini çizgili kaslarla yapar.
• Düz kaslar ise iç organlarında bulunur.

• Omurgalıların boşaltım organı böbrekleridir.
• Kalpleri en az iki, en çok dört odacıklıdır.
• Omurgalılar, ayrı eşeylidir ve bu canlılarda kapalı kan dolaşımı görülür. 
• Alyuvarlarında hemoglobin bulunan bu canlı grubu, katı besinlerle beslenir.
• Bazılarının kuyrukları ergin dönemde kaybolur.
• Çoğu omurgalıda, gövdeye bağlı üyeler bulunur ve bu üyeler yürüme, yüzme ve uçma için özelleşmiştir.
• Tüm omurgalılarda eşeyli üreme görülür.
• Sistemleri özelleşmiş canlılardır.

Balıklar

• Balıklar denizlerde ve tatlı sularda yaşar.
• Solunumlarını solungaçlarıyla sudaki oksijeni kullanarak yapar.
• Balıkların kalpleri iki bölmelidir.
• Balıklar, soğukkanlı hayvanlardır.
• Temel azotlu atıkları amonyaktır. 
• Bu canlılarda, genellikle dış döllenme, dış gelişme görülür.
• Kıkırdaklı balıklarda iç döllenme gerçekleşir. 
• Vatoz, köpek balığı ve çekiç balığı kıkırdaklıdır.
• Hamsi, alabalık, ton balığı, turna ve çupra kemikli balıklara örnek verilebilir.
• Çenesiz balıklara ise petromyzon örnektir.
• Balıklar, omega 3 ve omega 6 gibi yağ asitleri bakımından çok değerlidir.
• Bu yağ asitleri zekâ gelişiminde önemlidir.
• Ayrıca A ve D vitamini içerir.
• Bazı bölgelerde sivrisineklerle mücadelede yararlanılır. 
• Balık yağı; parfüm, boya gibi ürünlerde kullanılır.

İki Yaşamlılar (Amphibia)

• Yumurtadan çıktıktan sonra larva dönemini suda, ergin dönemini suda ve karada geçirdiklerinden bunlara iki yaşamlılar denilmiştir.
• Uzun arka bacakları, tıknaz gövdeleri, araları zarlı parmakları ve çıkık gözleri bulunan kurbağalar genellikle suda yaşar.
• Çünkü kurbağaların derilerinin nemli olması gerekir. 
• İki yaşamlılar larva döneminde solungaç, ergin dönemde ise akciğer ve deri solunumu yapar.
• Derilerinde salgı yapan mukus bezleri bulunduğundan derileri nemli ve kaygandır.
• Bazılarında zehir bezleri bulunur.
• Eşeyli üreyen bu canlılarda dış döllenme görülür.
• İki yaşamlıların kalpleri iki kulakçık ve bir karıncıktan oluşup üç odacıklıdır. 
• İki yaşamlılar, soğukkanlıdırlar ve kış uykusuna yatar.
• Bazıları dillerini fırlatarak avlarını yakalar. 
• İki yaşamlıların erişkinleri sinek, böcek gibi eklem bacaklılar ve  solucanlarla beslenerek etçil özellik gösterir. 
• Bu grubun semender, ağaç kurbağası, yeşil kara kurbağası gibi çeşitleri vardır.

Sürüngenler

• Yılan, kaplumbağa, timsah ve kertenkeleler bu sınıftandır.
• Soğuk bölgeler hariç dünyada geniş bir dağılım gösterir.
• Sürüngenlerin derileri keratin pullarla örtülüdür.
• Sürüngenler akciğer solunumu yapar.
• Bu gruptaki canlıların kalpleri üç odacıklıdır.
• Kurbağalardan farklı olarak sürüngenlerin karıncıklarında yarım perde bulunur.
• Bu perde kirli ve temiz kanı ayırmaya yetmediği için temiz ve kirli kan birbirine karışır.
• Dolayısıyla vücuda karışık kan pompalanır.
• Sürüngenlerin vücut sıcaklıkları değişkendir.
• Bu hayvanlar genellikle kış uykusuna yatar. 
• Timsahlarda ise karıncıktaki yarım perde tamamlanmış olmasına rağmen vücutta karışık kan dolaşır. 
• Sürüngenler ayrı eşeylidir ve döllenme, ana canlının vücudunda gerçekleşir.
• Timsahlar döllenen yumurtalarını dışarıya bırakır.
• Yavrular dışarıdaki yumurtadan çıkar.
• Bukalemun, bulunduğu ortama göre renk değiştirebilen bir sürüngendir.
• Sürüngenlerin zehirleri damar sistemi hastalıklarında, derileri ise giyim ve süs eşyası olarak kullanıldığından bazı türlerin nesli tükenme tehdidi altındadır.

Kuşlar

• Kuşlar vücutları tüylerle kaplı ve kuyruk üzerlerinde yağ bezleri bulunan karasal omurgalıların geniş bir grubudur.
• Bütün kuşların tüyleri bulunur ve bu özellik sadece kuşlara özgüdür.
• Tüylerin yapısı keratinden oluşmuştur.
• Kuşların gerçek diş yapıları yoktur ve gagaları beslenmeye bağlı olarak değişik şekiller alır.
• Solunumları her zaman akciğer ile olur.
• Metabolizmaları yüksek olduğundan bol oksijene ihtiyaçları vardır.
• Bu yüzden hava keseleri gelişmiştir.
• Hava keseleri uzun kemiklerin içine kadar uzanır ve körük gibi hava akışını akciğerlere doğru gönderir.
• Bu da oksijenden yararlanma oranını artırır. 
• Solunumla alınan havanın oksijeninden yararlanma oranı memelilerde %20-25 iken kuşlarda %80-90 civarındadır. 
• Kuşların kalpleri dört odacıklıdır.
• Kirli ve temiz kan birbirine karışmaz.
• Vücuda daima temiz kan pompalanır.
• Kuşların tükürük bezleri yoktur.
• Vücut sıcaklıkları sabittir.
• Sıcakkanlı hayvanlar olan kuşlarda, yavru bakımı görülür.
• Zarsı diyafram görülür.
• Bu canlılar ayrı eşeylidir.
• Yumurtaları sert kabukla örtülüdür.
•  Birçok kuş türü kuluçkaya yatar.
• Güvercin, pelikan, muhabbet kuşu, leylek, serçe, akbaba, deve kuşu, penguen, ördek örnek verilebilir. 

Memeliler

• Omurgalı hayvanların en gelişmiş sınıfını oluşturan memelilerin karada ve denizde yaşayan türleri bulunup yaklaşık 4500 kadar türü tespit edilmiştir.
• Keçi,  eşek ve kedi bunlardan bazılarıdır. 
• Memelilerin vücutları kıllarla örtülüdür.
• Kılların en önemli görevi ısı kaybını önlemektir.
• Kirpide diken şeklinde olan kıllar savunmayı sağlamada, sincap kuyruğundaki kıllar dengeyi sağlamada etkendir.
• Karanlık ortamlarda yaşayan canlılarda ise dokunmaya duyarlı kıllar bulunur.
• Memelilerde, dişiler yavrusunu doğurduktan sonra sütle besler.
• Deride süt, ter, koku gibi salgı bezleri bulunur.
• Bu canlıların dış kulak kepçesi, göz kapakları ve hareketli dilleri bulunur.
• Kalpleri dört odacıklıdır.
• Kirli ve temiz kan karışmayıp vücuda daima temiz kan pompalanır.
• Memelilerin karın boşluğunda kaslı diyaframları bulunur. 
• Memelilerin boşaltım ürünü, üredir.
• Sinir sistemleri çok gelişmiştir.
• Olgun alyuvarları çekirdeksizdir. 
• Üremeleri eşeylidir.
• Memelilerde, iç döllenme görülür ve embriyonun gelişimi çoğunlukla plasenta aracılığıyla olur. 
• Fok, ornitorenk, yarasa, yunus, dikenli karınca yiyen, koala, kanguru, balina, şempanze, kirpi, fil, maymun ve insan memelilere örnek verilebilir. 

Hayvanların Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Hayvansal organizmalar; ekolojik, ekonomik ve sağlık açısından önemli canlılardır.
• Hayvanların insanlar için yararlı ve zararları türleri bulunur.
• Böcekler, kuşlar bitkilerin tozlaşmasını sağlayan en önemli canlı türleridir.
• Bazı böcek türleri; gıda ve ilaç temininde, kozmetik malzemelerin üretiminde ve ipek kumaş yapımında kullanılır.
• Balıklar, vücut için gerekli olan protein, esansiyel yağ, vitamin ve mineral kaynağıdır.
• Kümes hayvanlarının eti, yumurtası, tüyleri ve gübresi ekonomik ve ekolojik açıdan değerlidir.
• Memelilerin eti, sütü, derisi ve kemikleri önemlidir.
• Derilerinden ve postlarından ayakkabı, çanta, kemer, cüzdan gibi eşyalar üretilir.
• Ayrıca temizlik, ilaç, kozmetik sanayi ile tıpta kullanılır.
• Hayvanların özellikleri teknolojiye de ilham kaynağı olmaktadır.

Canlılar ve Teknoloji

• Kuşlara özenip uçma hayali kurup uçakları icat eden insan, doğaya olan hayranlığı ile, hayvanlardan esinlenerek, diğer icatlarını da her fırsatta yapmaya devam ediyor.
• Biyomimetik bilimi ile doğanın işleyişindeki sistem, hayatımızı kolaylaştıracak teknolojiler için ipucu sunabiliyor.
• Burada bazılarını verebilsek de biyomimetiğin binlerce örneği şu anda hayatımızı kolaylaştırıyor.
• Gelecekte de biyomimetiğin öneminin azalmayacağı tartışılmaz.

Hızlı Tren ve Balıkçıl Kuşlar

• Japonya'nın hızlı trenlerini tasarlayan Eiji Nakatsu (Eyci Nakatsu) adlı mühendis, trenin daha hızlı gidebilmesi için balıkçıl kuşlarının uçma yöntemini inceler ve bunu hızlı trene uygular. 
• Suya gökyüzünden diklemesine ve çok hızlı dalabilen bu kuşların gagalarının, hızı artırdığı tespit edilmiştir.
• Eiji Nakatsu'nun aynı zamanda bir kuş bilimleri uzmanı olduğu bilinir.

Concorde (Konkord) ve Yunus

• Ses hızını aşmayı başarabilen İngiltere-Fransa ortak yapımı Concorde uçaklar, ilk uçuş denemesini 1969'da yapmıştır.
• Bu uçakların tasarımında, yunusların burun kısmı etkili olmuştur. 
• Çünkü burun kısmı havanın dış yüzeyde yaptığı sürtünmeyi azaltmaktadır.
• Uçaktaki arka kuyruk kısmı ise yunusların kuyruklarındaki  yüzgeçten esinlenilmiştir.

Sonar ve Yunus

• Saniyede 200 bin titreşimli ses dalgaları yayabilen yunuslar, bu özellikleri sayesinde rotalarındaki cisimlerin hızını, büyüklüğünü, şeklini bilebilir.
• Sonar sistemi de aynı prensibe dayanarak icat edilmiştir.

Radar ve Yarasa

• Zayıf bir görme kapasitesine sahip yarasaların yaydığı titreşimler, engellere çarpıp geri döner.
• Yarasalar bu şekilde hareket tarzlarını belirler.
• Radarın çalışması da yarasalardaki bu sisteme dayanır.